مهندسی ژنتیک اهرم کمکی حفاظت از محیط زیست
پیش‌بینی می‌شود در سال ۲۰۵۰ جمعیت جهان به ۹ میلیارد نفر برسد درحالی‌که هم‌اکنون نیز تأمین امنیت غذایی جهان با مشکل روبه‌روست. توجه کافی و صحیح به عواملی مانند اراده سیاسی، زیرساخت‌ها، موانع تجاری، سیاست‌های کشاورزی، سرمایه و قوانین تسهیل‌کننده در کنار حفظ رویکرد علمی به مسئله اصلاح ژنتیک می‌تواند به رفع و کاهش مشکلاتی که بشر تا چند سال آینده با آنها روبه‌رو می‌شود، کمک کند. با ورود محصولات تراریخته به کشور بحث‌های متفاوتی درباره آن آغاز شده است. محصولات تراریخته مبحثی کاملا علمی است و زمانی که با بحث علمی به صورت مجزا برخورد می‌کنیم، یعنی برخوردی اشتباه داریم. سال‌هاي طولانی است که انسان گیاهان را در یک جهت مشخص و برای مقاصد خود اصلاح می‌کند. در سال‌های گذشته آن‌چنان روش اصلاح گیاهان تغییر كرده که نمی‌توان با صراحت درباره اینکه این علم به‌طور کلی خوب یا بد است، اظهارنظر کرد. مهندسی ژنتیک و زیست‌فناوری، دستاوردی بشری و متعلق به تمامی انسان‌هاست که برآورد فعالیت ژنتیکی انسان در سال‌های بسیار تا همین لحظه بوده است. صحبت درباره محصولات تراریخته امری مطلق نیست. مهندسی ژنتیک و بیوتکنولوژی روندی رو به رشد با سرعت بسیار بالا دارد و یکی از علومی محسوب می‌شود که سرعت رشد آن بسیار بالا بوده است. تراریخته بخشی از این علم وسیع است. بی‌شک تراریخته می‌تواند به کمک انسان بیاید. با کمک تراریخته می‌توان غذای سالم‌تری داشت. غذایی که بقایای آلوده‌سازها، سم و کود در آن وجود نداشته باشد، غذایی سالم نام می‌گیرد. تراریخته می‌تواند به تولید این نوع محصولات کمک کند. همچنین محصولات تراریخته می‌تواند به کمک محیط زیست بیاید. زمانی که یک دستاورد مهم بشری می‌تواند محیط زیست را تحت‌تأثیر خود قرار دهد، در نتیجه می‌تواند به آن نیز کمک کند. یکی از فواید تراریخته در محیط زیست، کاهش مصرف سم و کود است. به هر میزانی که در محیط زیست آلوده‌سازها کمتر شود، غذای آلوده کمتری تولید خواهد شد. برای بررسی محصولات تراریخته باید آن را در یک پروسه بیوتکنولوژی دید. اگر در بررسی تراریخته نگاه علمی در یک پروسه وجود نداشته باشد و با نگاه علم در لحظه نقد شود، بی‌شک نتیجه مطلوبی نخواهد داشت.
اگر با روشی درست محصولات تراریخته بررسی شود، دستاوردها و روش‌های جدید آن برای ما روشن خواهد شد. از جمله دستاوردهای مثبت استفاده از محصولات تراریخته، کاهش مصرف آب است. زمانی که مصرف گیاه سبز با مشکل مواجه نشود و از سویی پوشش گیاهی وجود داشته باشد، به این معناست که مصرف منابع آب کاهش پیدا کرده و محیط زیست آسیب کمتری دیده است. اگر با استفاده از بیوتکنولوژی و مهندسی ژنتیک تراریخته گیاهی ایجاد شود، بی‌شک مصرف آب کاهش پیدا می‌کند. درحال‌حاضر در سراسر جهان اندیشمندان از طریق علم بیوتکنولوژی سعی دارند گیاهان مستعد اقلیم تولید کنند. اقلیم‌های مختلف جغرافیایی تا چند سال آینده با تغییرات اساسی روبه‌رو خواهند شد و با این چشم‌انداز می‌توان با تراریخته گیاهانی تولید کرد که در شرایط متفاوت مقاوم باشند. با تغییرات اقلیمی بشر مجبور است گیاه متناسب با آن محیط را ایجاد کند و این امر در حال وقوع است. با توجه به کمبود شدید منابع آب در کشور، بیوتکنولوژی می‌تواند کشور را به سمت تأمین منابع غذایی بالا ببرد. زمانی که تولید محصولات کشاورزی در یک سطح مشخص بالا برود، می‌توان از صرفه‌جویی آب صحبت کرد.
محصولات تراریخته کاهنده محدودیت مصرف آب است و این محصولات می‌تواند محدودیت آب را از طریق تولید گیاهان متحمل به خشکی کاهش دهد. با مقایسه محصولات تراریخته و غیرتراریخته مشاهده شده که برخی از محصولات تراریخته نیاز به شخم و خاک‌ورزی کمتری دارند و در شرایط خشک‌سالی و تنش خشکی، تفاوت قابل‌توجهی بین محصول قابل برداشت و محصول تلف‌شده به‌وجود می‌آید. طبق بررسی‌های اخیر در دنیا مشاهده شد که محصولات تراریخته به ثبات و حفظ تنوع زیستی کمک می‌کنند. وجود محصولات تراریخته در سطح بازار که به وفور در فروشگاه‌های بزرگ یافت می‌شوند، نگرانی‌هایي برای مردم ایجاد کرده زیرا برخی افراد معتقدند مصرف محصولات دست‌کاری‌شده ژنتیکی سلامت انسان را تهدید می‌کند. چنین مبحثی به دلیل مؤلفه‌های علمی‌اي که دارد، باید فارغ از فضاهای غیرعلمی و در جمع دانشمندان و محققان به آن پرداخته شود. حتی در دانشگاه‌ها در سطوح بالاتر از لیسانس و در مقطع فوق لیسانس و دکترا مباحث مربوط به تراریخته و ژنتیک تدریس می‌شود. اگر این مباحث علمی در سطح جامعه و اصطلاحا به کف خیابان آورده شوند، برداشت‌ها از آن بسیار متفاوت می‌شود. نباید با یک علم و دستاورد بشر مبارزه کرد و نگرانی کاذب در سطح جامعه به وجود آورد.
منصور امیدی – استاد پرديس كشاورزي دانشگاه تهران