چرا محصولات تراريخته؟
با وجود اينکه محصولات تراريخته دو دهه است به کشور وارد مي‌شود، دو سال است که با انتشار خبر عزم دانشمندان متعهد کشور براي تجاري سازي نتايج تحقيقات خود برخي رسانه‌ها با حساسيتي خاص بحث توليد و مصرف محصولات تراريخته را دنبال مي‌کنند.
همه جنجال‌ها از سال 94 و هنگامي آغاز شد که خبر توليد داخلي محصولات تراريخته منتشر شد. با وجود اينکه محصولات تراريخته دو دهه است به کشور وارد مي‌شود، دو سال است که با انتشار خبر عزم دانشمندان متعهد کشور براي تجاري سازي نتايج تحقيقات خود برخي رسانه‌ها با حساسيتي خاص بحث توليد و مصرف محصولات تراريخته را دنبال مي‌کنند. در نهايت بحث‌ها به سمتي رفت که واردات ادامه يافت و توليد متوقف شد. اما چرا دانشمندان بيوتکنولوژي بر بهره‌مندي کشور از مزاياي مهندسي ژنتيک در عرصه کشاورزي اصرار مي‌کنند؟
اولين نسل محصولات تراريخته بر صفات مؤثر بر نهاده‌ها مانند مقاومت به آفات، مقاومت به ويروس و تحمل به علف‌کش‌ها متمرکز بود که به توليد 574 ميليون تن محصول بيشتر براي کشاورزان و توليدکنندگان طي سال‌هاي 1996 تا 2015 منجر شد و ارزش افزوده‌اي معادل 167/8 ميليارد دلار ايجاد کرد. اين منافع دسترسي بهتر به غذا و تغذيه سالم را براي 7/4 ميليارد نفر جمعيت جهان را فراهم کرد و نقشي غير قابل انکار در افزايش دسترسي به غذا داشت. نسل دوم محصولات تراريخته شامل محصولاتي بود که علاوه بر صفات برتر نسل اول متحمل به تنش‌هاي غير زيستي همچون کم آبي بودند. در نسل سوم بر بهبود ارزش غذايي محصول براي مصرف‌کننده تمرکز شده است. برنج غني از ويتامين آ و آهن، روغن غني از اسيد اولئيک، توليد واکسن‌هاي خوراکي در گياهان زراعي پرمصرف که مورد مصرف بسياري از مردم به ويژه طبقه کم درآمد است، توليد سيب زميني که مقدار کمتري آکريلاميد، ماده‌اي سرطان‌زا که طي سرخ شدن ايجاد مي‌شود، از انواع ارقام تراريخته نسل سوم هستند. به طور کلي مي‌توان گفت طي دو دهه گذشته مزايايي چون افزايش عملکرد محصولات کشاورزي، جلوگيري از تغيير کاربري اراضي به کشاورزي، کاهش فرسايش خاک، کاهش هزينه توليد، افزايش سود کشاورز، کاهش مصرف سموم خطرناک و جلوگيري از آلودگي هاي زيست محيطي بخشي از خدمات مهندسي ژنتيک گياهي و کشت محصولات تراريخته هستند که توانسته است به کمک رفع بخشي از معضلات بشر بيايد. معضلاتي که در کشور ما نيز صنعت کشاورزي را فرا گرفته و روندي فزاينده يافته است. کشت و مصرف اين محصولات هم براي کشاورزان و هم براي مصرف کننده ها مفيد و سودآور است. کشاورزان از روش هاي سالم تر و ايمن تر کشت بهره مند می‌شوند و محصول بيشتري را برداشت خواهند کرد و مصرف کننده‌ها هم از محصولاتی بهره‌مند مي‌شوند که با فناوری‌های روز و استفاده از روش‌های سالم‌تر تهيه شده‌اند.
بي‌ترديد چشم‌پوشي از فناوري توليد محصولات تراريخته ممکن نيست. براي برطرف شدن نگراني‌هاي موجود در مورد سلامت و ايمني اين محصولات مطالعات علمي معتبر در مراجع ملي و بين‌المللي صورت گرفته است. با وجود شبهاتي که مطرح مي‌شود همه سازمان‌هاي مسئول در حوزه سلامت غذا و حفظ محيط زيست در همه کشورهايي که به بررسي اين امر مي‌پردازند سلامت و ايمني محصولات تراريخته موجود را تاييد کرده‌اند. سازمان جهاني بهداشت صراحتا اعلام کرده است محصولات تراريخته موجود در بازار مصرف هيچ زياني براي مصرف کننده‌ها ندارند و از نظر سلامتي تفاوتي براي اين محصولات و انواع غير تراريخته آن‌ها وجود ندارد.
در سطح بين‌المللي خدمات مهندسي ژنتيک گياهي، در افزايش توليد محصول سالم و حفاظت از محيط زيست، موجب شده است فناوري توليد محصولات تراريخته به سريع‌ترين فناوري پذيرفته شده توسط بشر تبديل کرده است. سطح زير کشت اين محصولات با گذشت 22 سال از توليد تجاري آن‌ها بيش از صد برابر شده و از 1/7 ميليون هکتار در سال 96 ميلادي به بيش از 185 ميليون هکتار در انتهاي سال 2016 ميلادي رسيد. در حال حاضر 26 کشور محصولات تراريخته توليد مي‌کنند. آمريکا، اسپانيا، استراليا، چين، کانادا، هند، آرژانتين، برزيل و آفريقاي جنوبي از کشورهاي
توليد کننده محصولات تراريخته هستند که علاوه بر توليد و مصرف به صادرات اين محصولات هم مي‌پردازند. محصولات تراريخته تقريبا در تمام دنيا مصرف مي‌شوند. ايران اولين کشور اسلامي بود که نزديک به بيست سال پيش به فناوري توليد محصولات تراريخته دست يافت و محصولات متعددي از طريق اين فناوري اصلاح شده است. در حال حاضر نيز حداقل دو محصول پنبه مقاوم به آفت کرم غوزه و برنج مقاوم به آفت کرم ساقه خوار را آماده توليد تجاري داريم. با وجود چنين توانمندي بالاي علمي و ظرفيت اين فناوري در رفع برخي معضلات غذايي و کشاورزي، بهره‌مندي کشور از آن در ميان جنجال‌هاي ايجاد شده در ابهام قرار گرفته است.
زهرا حاجت‌پور – دبير مرکز اطلاعات بيوتکنولوژي ايران
منبع: رسالت