نقد علمی یا «ادعای تا نباشد چیزکی مردم نگویند چیزها»!
محصولات تراریخته محصولاتی هستند که با روش‌های دقیق اصلاح ژنتیک صفت مطلوبی مانند مقاومت به خشکی یا مقاومت به آفت در آن‌ها ایجاد شده است و موجب افزایش قابل توجه محصول یا کاهش و یا حذف سموم آفت‌کش می‌شوند. این محصولات طی بیست سال گذشته در سطح وسیعی از جهان کشت و مصرف شده‌اند و نه تنها هیچ گزارش معتبری از تاثیر نامطلوبی که ناشی از مصرف آن‌ها باشد بر سلامت انسان منتشر نشده است بلکه مزایای فراوانی مانند افزایش سود کشاورزی و کاهش مصرف سموم خطرناک مشاهده و رسما گزارش شده است. مجامع رسمی بین‌المللی و ملی مثل سازمان جهانی بهداشت (WHO)، سازمان حفاظت از محیط زیست امریکا (EPA)، سازمان غذا و داروی امریکا (FDA)، انجمن پزشکی آمریکا (AMA) و اتحادیه اروپا سلامت این محصولات را در حد محصولاتی که از روش های سنتی اصلاح نباتات تولید می شوند، تایید کرده اند.[1]
با وجود فواید متعدد محصولات تراریخته در حفاظت از محیط زیست و سلامت انسان برخی افراد مغرض سعی در تخریب چهره این فناوری ارزشمند و سرنوشت ساز دارند. این در حالی است که مجامع علمی ملی و بین المللی متعدد نتیجه گرفته‌اند که غذای تولید شده از محصولات تراریخته درست به اندازه‌ی غذاهایی که از منابع غذایی دیگر تولید می‌شوند برای مصرف انسان ایمن هستند.[2] علاوه بر این مطالعات نشان می‌دهند در واقع مسئله‌ای که برای سلامتی انسان تهدید محسوب می‌شود میکروب‌های پاتوژن ناشی از غذا هستند. برای مثال مرکز کنترل بیماری‌های ایالات متحده در سال 2012 گزارش کرد که 128 هزار مورد بیماری ناشی از مصرف مواد غذایی وجود داشته است که به بستری شدن منجر شده و 3000 مورد مرگ به این دلیل اتفاق افتاده است.[3] این در حالی است که حتی یک مورد بیماری به علت مصرف مواد غذایی تراریخته با وجود سابقه‌ی طولانی مدت آن‌ها در تامین مواد غذایی گزارش نشده است.[4] با وجود این واقعیت همچنان گروه‌هایی با ادعای دغدغه مندی برای سلامت مردم کفایت سیستم هایی که ایمنی این غذا ها را ارزیابی می‌کنند زیر سوال برده و با استفاده از امکانات رسانه‌ای موجی از هراس و تردید را نسبت به مصرف این محصولات به وجود می آورند. برای مثال می‌توان به مطلبی که در خبرگزاری تسنیم مبنی بر سرطان‌زا بودن گلایفوسیت موجود در محصولات تراریخته منتشر شده بود اشاره کرد .از آنجایی که این اخبار معمولا همراه با تصاویر هولناکی تیتر رسانه‌های خاص می‌شوند می‌توانند احساسات مصرف کنندگانی که طبعا آگاهی کافی از فناوری تراریخته و سودمندی‌های آن ندارند را علیه این محصولات تحریک کنند. چنین گزارش‌هایی شواهد علمی را نادیده گرفته، با هدف ایجاد موجی از ترس و نگرانی در جامعه منتشر می‌شوند و بدین ترتیب در تلاشند با داستان‌سرایی و افسانه‌سازی‌های غیر علمی و ترسناک و در حقیقت با ایجاد نگاه “تا نباشد چیزکی مردم نگویند چیزها” در مصرف کننده موجب ایجاد تردید نسبت به مصرف این مواد غذایی سالم شوند. جالب اینکه اخیرا معلوم شده است که سلسله جنبان یکی از انجمن های غیر علمی مخالف تولید ملی محصولات تراریخته خود وارد کننده سموم شیمیایی و محصولات سرطان زای تغییر رنگ پرتقال نارس به پرتقال رسیده است و وقتی صحبت از مهندسی ژنتیک و جا به جایی ژن‌ها به میان می‌آید همین عده می‌گویند که این برای سلامت انسان خطرناک است و چرا باید چنین کاری انجام شود در پاسخ باید گفت که زیست فناوری امن ترین و موثرترین فناوری برای افزایش امنیت غذا و پیشرفت کشاورزی ماندگاراست. برای مثال در دهه ۱۹۵۰، ویروس رینگ اسپات تقریبا تمام محصول پاپایا (خربزه درختی) را در در هاوایی از بین برد. بسیاری فکر کردند پاپایای هاوائی نفرین شده است اما یک بیماری شناس بومی، به نام دنیس گاناسلیو تصمیم گرفت با ایجاد تغییر ژنتیک با این بیماری مبارزه کند. او قطعات بسیار کوچکی از دی. ان. ای ویروسی را گرفت و آن را وارد ژنوم پاپایا کرد. این عمل شبیه واکسیناسیون انسان است. عمل پیشروی دنیس با نجات صنعت پاپایا اعتبار بدست آورده است. امروز،20 سال از آن روز می گذرد و هنوز جز مهندسی ژنتیک راهی (از جمله روش های ارگانیک و سنتی) برای کنترل این بیماری وجود ندارد. امروزه ۸۰ درصد پاپایای هاوایی تراریخته های مقاوم به بیماری هستند. بدون مهندسی ژنتیک میوه‌ی پاپایا در هاوایی کاملا نابود شده بود. لازم به یاد آوری است که محصول پاپایا یا همان خربزه درختی مستقیما و بدون هرگونه فراوری به مصرف مستقیم انسان می رسد و بیش از دو دهه مصرف این محصول تراریخته ایمنی و سلامتی آن را کاملا مورد تایید قرار داده است.
علاوه بر استفاده از فناوری مهندسی ژنتیک و تولید محصولات تراریخته برای مبارزه با آفت‌ها ، بیماری‌ها و کاهش استفاده از حشره‌کش‌ها این فناوری می‌تواند سوءتغذیه را کاهش دهد. برای مثال در کشورهای درحال توسعه 500 هزار کودک بخاطر نبود ویتامین آ بینایی خود را از دست می دهند و بیشتر از نیمی می‌میرند. به همین خاطر، دانشمندان برنج طلایی را تولید کرده اند که بتاکاروتن تولید می‌کند. بتا کاروتن ماده متشکله ویتامین آ است. بتا کاروتن رنگدانه ای است که در هویج وجود دارد. محققین تخمین زده اند که با مصزف فقط یک فنجان برنج طلایی در روز جان هزاران بچه نجات خواهد یافت، اما کسانی که مخالف تغییرات ژنتیک هستند با آن مخالفت کردند و با حمله به مزارع آزمایشی در فیلیپین نه تنها یک پروژه تحقیقی علمی بلکه داروهای بچه‌هایی را نابود کردند که شدیدا نیاز داشتند که بینایی و زندگیشان نجات داده شود.
دانشمندان و پژوهشگران کشور درصددند با استفاده از فناوری مهندسی ژنتیک محصولات تراریخته ای را تولید کنند که علاوه بر کاهش مصرف سموم از کیفیت بالاتری هم برخوردار هستند. این محصولات علاوه بر ایجاد غذای سالم و کافی، سبب حفاظت از منابع طبیعی و کاهش اثرات مخرب کشاورزی بر محیط زیست می شوند.
شقایق فکوری (کارشناس ارشد)، مرکز اطلاعات بیوتکنولوژی ایران
منابع:
[1] World health organizsition. (2014). Frequently asked questions on genetically modified foods.
European Commission (2010) A decade of EU‑funded GMO research (2001-2010). Luxembourg, Belgium: Publications Office of the European Union
[2] European Commission (2010) A decade of EU‑funded GMO research (2001-2010). Luxembourg, Belgium: Publications Office of the European Union
[3] http://www.cdc.gov/foodborneburden/index.html
[4] DeFrancesco, L. (2013). How safe does transgenic food need to be? Nature America, Inc. All rights reserved.