تراریخته و چالش امنیت غذایی

اخيرا یک تحلیل جهانی با تاكيد بر نتایج 147 مطالعه انجام‌شده در 20 سال گذشته تایید کرد که فناوري مهندسي ژنتیک و گیاهان تراريخته به طور متوسط باعث كاهش 37 درصدي مصرف آفت‌كش‌ها، افزايش 22 درصدي عملكرد محصول و افزايش 68 درصد سود كشاورزان شده است. اما همزمان با این تحقیقات و همچنین پیشرفت و توسعه مهندسی ژنتیک در کشور بحث هایی در خصوص منع استفاده از محصولات تراریخته در سایر کشور ها و به ویژه کشور های توسعه یافته مطرح می شود. بحث هایی که به نظر نمی رسد منطقی و باپایه علمی و تحقیقاتی باشند. از این رو بخشی از آمارهای مربوط به استفاده از محصولات تراریخته در سایر نقاط جهان را در پاسخ به این حواشی و ایرادات بررسی می کنیم.

در سال 2016 محصولات تراریخته توسط 18 میلیون کشاورز در 26 کشور در مساحت 185 میلیون هکتار معادل 11 درصد سطح زیر کشت کل محصولات در جهان کشت شده است. این 26کشور حدود 60 درصد جمعیت جهان را به خود اختصاص می دهند. کشورهای تولید کننده محصولات تراریخته بر اساس مساحت زیر کشت این محصولات به ترتیب شامل: امریکا، برزیل، آرژانتین، کانادا، هند، پاراگوئه، پاکستان، چین، آفریقای جنوبی، اروگوئه، بولیوی، استرالیا، فیلیپین، میانمار، اسپانیا، سودان، مکزیک،کلمبیا، ویتنام،هندوراس، شیلی، پرتقال، بنگلادش، کاستاریکا،اسلواکی، جمهوری چک هستند. در بین کشورهای فوق امریکا بزرگترین تولیدکننده و در عین حال بزرگترین مصرف کننده محصولات تراریخته در جهان است. همچنین مشاهده می­شود که کشت محصول تراریخته ارتباطی با پیشرفته بودن و یا در حال توسعه بودن کشورها ندارد و حتی در سال های اخیر تولید محصولات تراریخته در کشورهای در حال توسعه از کشورهای پیشرفته سبقت گرفته است.

ذرت و سویای تراریخته علاوه بر مصرف خوراکی برای انسان برای تغذیه حیوانات هم استفاده می شوند. گوشت و شیر و تخم مرغ حاصل از حیوانات تغذیه شده با محصولات تراریخته در بسیاری از کشورها توسط مردم به مصرف می رسند. محصولات تراریخته همچنین در بسیاری از غذاهای فراوری شده به کار می روند و به صورت روغن های آشپزی و سایر ترکیبات غذایی توسط مردم جهان خورده می شوند. کدو، پاپایا، گوجه فرنگی، فلفل شیرین و بادمجان محصولات تراریخته ای هستند که به صورت تازه و خام در بسیاری از کشورها با دریافت مجوز از مراجع مسئول مستقیما به مصرف انسان می رسند.

طبق آخرین گزارش ها سطح زیر کشت گیاهان تراریخته از 1.7 میلیون هکتار در سال 1996 به بیش از 185 میلیون هکتار در سال 2016 رسیده است. این افزایش 110 برابری در مدت 21 سال، زیست فناوری را به سریعترین فنآوری گیاهی پذیرفته شده در سال های اخیر تبدیل کرده است که بازتابی از رضایت مندی کشاورزان از محصولات تراریخته است. از سال 1996 تاکنون مجموعا دو میلیارد هکتار در جهان، معادل دو برابر مساحت کشور چین یا امریکا زیر کشت گیاهان تراریخته رفته است و خرده کشاورزان فقیر بیش از 150 میلیارد دلار از طریق کشت گیاهان تراریخته سود برده اند و میزان فقر در میان 17 میلیون کشاورز کاهش یافته است. برای چهارمین سال متوالی، کشورهای در حال توسعه نسبت به کشورهای پیشرفته سهم بیشتری را از نظر سطح زیر کشت محصولات تراریخته به خود اختصاص داده اند. در سال 2016 کشور هند بزرگترین تولیدکننده پنبه بوده است و بیش از یازده میلیون هکتار را توسط حدود 8 میلیون کشاورز خرده پا زیر کشت پنبه تراریخته مقاوم به آفت برد.

گیاهان تراریخته می توانند پاسخگوی نیاز بشر به امنیت غذایی و سیستم های تولید زراعی پایدارتر در مقابله با تغییر اقلیم باشند. در سال 2016 گیاهان تراریخته جدیدی در کشورهای مختلف از جمله امریکا، برزیل، آرژانتین، کانادا و میانمار مجوز تولید و مصرف دریافت کردند. در امریکا برای اولین بار سیب زمینی تراریخته حاوی آکریلامید کمتر و مقاوم به تغییر رنگ تولید تجاری شده و همچنین سیب زمینی مقاوم به بیماری قارچی بلایت تولید و جهت تجاری سازی به تصویب رسیده است. سیب درختی تراریخته که پس از برش خوردن قهوه ای و تیره نمی شود نیز برای اولین بار تجاری سازی شد. همچنین ماهی سالمون به عنوان اولین حیوان تراریخته خوراکی در آمریکا مجوز تولید و مصرف گرفت. این سالمون تراریخته سرعت رشد بیشتری دارد و به سرما مقاوم است. در سال 2016 سطح زیر کشت گیاهان تراریخته ای که چند صفت برتر به آن ها منتقل شده بود به 75 میلیون هکتار رسید و در حدود 41 درصد سطح زیر کشت کل گیاهان تراریخته را به خود اختصاص داد. سطح زیر کشت ذرت متحمل به خشکی در امریکا از هشتصد هزار هکتار در سال 2015 به یک میلیون و صد و هفتاد و سه هزار هکتار در 2016 رسید.

با توجه به مزایای محصولات تراریخته برای امنیت غذایی، محیط زیست پایدار، افزایش درآمد کشاورز و سلامت مصرف محصولات تراریخته، امید است با تولید تجاری گیاهان تراریخته مورد اولویت در کشور بخصوص ارقام تراریخته مقاوم به خشکی و شوری شاهد افزایش تولید و امنیت غذایی و کاهش واردات محصولات کشاورزی در آینده باشیم.

پیمان نوروزی- عضو هیئت مدیره انجمن علمی ایمنی زیستی

منبع: روزنامه همدلی