روي ديگري از محصولات تراريخته

يکي از مهم‌ترين تهديدات خاموش در حوزه کشاورزي و تأمين امنيت غذايي در ايران و جهان، مسئله تغيير اقليم است. آمارهاي رسمي نشان مي‌دهد تغييرات اقليمي مي‌توانند تا سال 2050 باعث کاهش 23درصدي در توليد محصولات اصلي کشاورزي از جمله ذرت، گندم، برنج و سويا شوند. مقدار پروتئين، روي و آهن موجود در محصولات کشاورزي اصلي بر اثر تغييرات اقليمي به مقدار قابل توجهي کاهش خواهد يافت. علاوه بر اين عدم امنيت غذايي يک مشکل مهم در سطح جهان است. طبق گزارش جهاني بحران غذا که در سال 2017 منتشر شد، در سال 2016، 108 ميليون نفر در 48 کشور دچار عدم امنيت غذايي شديد بودند يا در معرض خطر قرار عدم امنيت. تقريبا 60 درصد جمعيت گرسنه جهان در 19 کشوري زندگي مي‌کنند که با بحران‌هاي تغييرات اقليمي مواجه هستند. ميليون‌ها نفر در سومالي، جنوب سودان، يمن و شمال شرق نيجريه از گرسنگي شديد رنج مي‌برند و خطر شديد قحطي اين مردم را تهديد مي‌کند. تا جايي که پيش از اين دبير کل سازمان غذا و کشاورزي در اين باره گفته است: «براي ريشه‌کني گرسنگي، تعهد سياسي اساسي ضروري است ولي به‌تنهايي کافي نيست. تنها در صورتي قادر خواهيم بود گرسنگي را شکست دهيم که کشورها به تعهدات خود به‌ويژه در سطوح ملي و محلي عمل کنند. قطعا کليد پايان‌دادن به اين بحران‌ها صلح است اما نمي‌توانيم براي تحقق صلح فقط صبر کنيم. بسيار مهم است که اطمينان حاصل کنيم مردم گرسنه شرايط لازم براي توليد غذاي خود را دارند».

جمعيت روبه‌رشد جهان و نياز به غذا

در کنار اين آمارها، اين نکته نيز قابل‌توجه است که جمعيت جهان در سال 2017 به 7.6 ميليارد نفر رسيده و طبق گزارش سازمان ملل متحد در سال 2017 پيش‌بيني مي‌شود اين تعداد در سال 2030 به 8.6 ميليارد نفر، در سال 2050 به 9.8 ميليارد نفر و در سال 2100 به 11 ميليارد نفر برسد. سالانه تقريبا 83 ميليون نفر به جمعيت جهان اضافه مي‌شود و توليد غذا براي تأمين نياز جمعيت جهان بايد به مقدار 70 درصد افزايش يابد.

بحث‌هاي متعددي در زمينه تلاش‌ها براي افزايش مقدار توليد محصولات کشاورزي که رابطه مستقيمي با امنيت غذا در دنيا دارد، مطرح است و در اين باره متخصصان زيست‌فناوري با اصلاح ژنتيک و اصلاح نباتات سعي در افزايش مقدار محصولات کشاورزي دارند.

در ايران اما، محصولاتي که با مهندسي ژنتيک، قرار است با سازوکار علمي و نظارت‌شده، توليد شوند، سال‌هاست که محلي از شايعات و حاشيه‌هاي غيرعلمي و نادرست شده است. قرن بيست‌ويکم را قرن مهندسي ژنتيک مي‌خوانند و گفته مي‌شود در اين قرن پيشرفت‌هاي علم ژنتيک به جايي مي‌رسد که مي‌تواند ابعاد مختلفي از زندگي انسان در زمين را بهبود بخشد و هم‌زمان باعث حفاظت بيشتر از منابع طبيعي شود. ايران هم در رشته‌هاي ژنتيک انساني و گياهي پيشرفت‌هايي داشته است. هم‌زمان نگاه‌هاي غيرعلمي و غيرمستند به اين فناوري باعث ايجاد موانعي در مسير پيشرفت اين فناوري نوپا شده و کاهش سرمايه‌گذاري در مهندسي ژنتيک گياهي را در بين پژوهشگران جوان در پي داشته است. در حوزه ژنتيک گياهي، عمده پيشرفت‌هاي مهندسي ژنتيک مربوط به فناوري توليد گياهان تراريخته مي‌شود.

متخصصان مهندسي ژنتيک دل پري از فضاي غيرعلمي موجود در مورد مهندسي ژنتيک و محصولات تراريخته دارند. چهره‌هاي برجسته مهندسي ژنتيک بر اين باورند که ترويج اطلاعات غلط باعث شده بسياري از افرادي که شناختي از علم ژنتيک ندارند تبديل به منتقدان آن شوند. هم‌زمان مافياي واردات را که به طور عمده مربوط به سويا، ذرت و کلزا است، مانع توليد اين محصولات در ايران مي‌دانند.

در همين رابطه، دکتر مختار جلالي‌جواران، استاد گروه ژنتيک و به‌نژادي گياهي دانشگاه تربيت مدرس و عضو شوراي ملي ايمني زيستي، از سياه‌نمايي عده‌اي عليه محصولات تراريخته به دليل جايگاهي که دارند و برخي منافعي که دنبال مي‌کنند، گفت.

او اظهار كرد: ما در شرايط کنوني نياز به محصولاتي داريم که با صرف آب کمتر و مقاومت در مقابل آفات زمينه‌ساز افزايش مقدار توليد محصولات کشاورزي شوند. يکي از نقاط قوت محصولات تراريخته مقاومت آنها در مقابل آفات و همچنين نياز به آب کمتر است.

او در زمینه بحث‌هايي که درباره محصولات تراريخته مطرح مي‌شود، مي‌گويد: من عضو شوراي ملي ايمني زيستي هستم و اين را مي‌دانم که اگر هرکسي به وظايف خودش عمل کند و وارد حوزه تخصصي ديگران نشود، اين شائبه‌ها که درباره تراريخته مطرح مي‌کنند، پيش نمي‌آيد. بحث تراريخته بحثی کاملا علمي است و ما شاهد اين هستيم که افراد غيرمتخصص و غيرمرتبط در حال مخالفت‌خواني با اين فناوري هستند.

ما بايد بپذيريم تراريخته يک فناوري است و درباره يک فناوري متخصصان آن بايد به مردم توضيح دهند و همچنين نهادهاي مسئول اين اطمينان را به مردم بدهند که اين محصولات با ارزيابي‌هاي دقيق و علمي وارد چرخه مصرف مي‌شود. متأسفانه خيلي‌ها به‌ دليل جايگاه و منافعي که دارند، مخالف تراريخته حرف مي‌زنند؛ در اینجا اين سؤال را بايد پرسيد که اگر محصولات تراريخته بد است، چرا وارد مي‌شود؟ و اگر خوب است، چرا در داخل توليد نمي‌کنيم؟ برخلاف شايعه‌های بي‌اساسی که در فضاي رسانه و شبکه‌هاي اجتماعي رواج يافته است، اروپا از بزرگ‌ترين وارد‌کننده‌هاي محصولات تراريخته است و ايالات متحده آمريکا نیز بزرگ‌ترين توليدکننده اين محصولات است و بيشتر محصولات تراريخته توليدشده را در داخل کشور مصرف مي‌کند.

مختار جلالي، استاد دانشگاه تربيت مدرس، درباره موانع توليد داخلي اين محصولات در ايران و تمرکز بر واردات آنها مي‌گويد: طبيعي است ما در ايران به دليل نيازي که داريم، محصولات را وارد مي‌کنيم. اگر اين محصولات را در داخل توليد کنيم، ديگر ارز به کشورهاي ديگر نمي‌دهيم.

او با تأکيد بر اينکه نگراني‌هايي که عده‌اي به‌اصطلاح منتقد ايجاد کرده‌اند بي‌مورد است، گفت: در ايران سازوکار‌هايی قانوني براي ارزيابي محصولات تراريخته تعريف شده است. او تشريح کرد: محصولات تراريخته در دقيق‌ترين فرايند‌هاي علمي بررسي و قبل از توليد انبوه تجاري، طبق پروتکل‌هاي موجود ارزيابي مي‌شوند. همه ملزم هستند به قوانين عمل کنند. مجوز محصول بعد از ارزيابي‌ها صادر مي‌شود. در حال حاضر، سطح زير کشت گياهان تراريخته در دنيا 189.8 ميليون هکتار است و تراريخته ابزاري است که بايد به درستي از آن بهره‌برداري کرد.

آخرين آمار از وضعيت توليد محصولات تراريخته

در سال 2017 و بيست‌ودومين سال تجاري‌سازي محصولات تراريخته، 24 کشور در مجموع 189.8 ميليون هکتار از زمين‌هاي کشاورزي را زير کشت محصولات تراريخته بردند. اين مقدار نسبت به سال 2016، سه درصد افزايش داشته است. در سال 2016 سطح زير کشت محصولات تراريخته 185.1 ميليون هکتار بود. سطح زير کشت محصولات تراريخته در سال 2017 نسبت به سال 1996 که توليد تجاري اين محصولات شروع شد، بيش از 112 برابر شد و از 1.7 ميليون هکتار در سال 1996 به 189.8 ميليون هکتار در سال 2017 رسيد. اين پديده محصولات تراريخته را به سريع‌ترين فناوري پذيرفته‌شده در حوزه کشاورزي تبديل کرده است. با گذشت 22 سال از توليد تجاري، در مجموع 2.3 ميليارد هکتار زير کشت اين محصولات رفته است. چهار محصول سويا، ذرت، پنبه و کلزا نسبت به ساير محصولات تراريخته بيشترين سطح زير کشت را به خود اختصاص داده‌اند.

کشورهايي با بيشترين ميزان توليد تراريخته

پنج کشور آمريکا، آرژانتين، برزيل، کانادا و هند مجموعا 91.3 درصد و 173.3 ميليون هکتار، از کل سطح زير کشت محصولات تراريخته را به خود اختصاص داده‌اند. آمريکا با 75 ميليون هکتار رتبه اول، برزيل با 50.2 ميليون هکتار رتبه دوم، آرژانتين با 23.6 ميليون هکتار رتبه سوم، کانادا با 131.1 ميليون هکتار رتبه چهارم و هند با 11.4 ميليون هکتار رتبه پنجم را در سطح زير کشت محصولات تراريخته داشته‌اند. به‌اين‌ترتيب 26 درصد از جمعيت ميلياردنفري کره زمين در اين پنج کشور از مزاياي فناوري توليد محصولات تراريخته بهره‌مند شدند.

منبع: روزنامه شرق، 17 مهر 1397