«میز گرد محصولات اصلاح شده ژنتیکی، چالش ها و راهکار ها»

به گزارش مرکز اطلاعات بیوتکنولوژی ایران، «میز گرد محصولات اصلاح شده ژنتیکی، چالش ها و راهکار ها» پنج شنبه 29 آذر در حاشیه سومین کنگره بین المللی و پانزدهمین کنگره تغذیه ایران در دانشگاه ابوریحان بیرونی برگزار شد.

در ابتدای میز گرد دکتر جلال الدین میرزای رزاز، عضو هیات علمی دانشگاه علوم پزشکی شهید بهشتی و دبیر اجرایی پانزدهمین کنگره تغذیه ایران با اشاره به محدودیت های منابع آب و خاک، گفت: همه این محدودیت ها و چالش هایی که با آن ها رو به رو هستیم، ما را به سمت استفاده اجتناب ناپذیر از فناوری هایی می برد که با کمک آن ها بتوانیم بدون افزایش سطح زیر کشت محصولات کشاورزی، محصولات بیشتری تولید کنیم.

وی ادامه داد: علاوه بر کمیت محصول، باید بتوانیم محصولات سالم تری نیز ایجاد کنیم. با توجه به اهمیت تغذیه سالم در کاهش بیماری ها، یکی از محورهای مهم سومین کنگره بین المللی تغذیه و پانزدهمین کنگره تغذیه ایران را به محصولات تراریخته اختصاص دادیم و در همین راستا از صاحب نظران این حوزه هم از موافقان و هم منتقدان محصولات تراریخته دعوت کردیم تا نظرات و استدلال های علمی آنها را بشنویم.

دکتر رزاز ادامه داد: ما به عنوان جامعه علمی و آکادمیک مسئول هستیم که در کمال بی طرفی پاسخ های علمی در خصوص محصولات تراریخته برای جامعه داشته باشیم.

عضو هیات علمی دانشگاه علوم پزشکی شهید بهشتی افزود: قطعا در مدت زمان دو ساعت و در یک میزگرد پاسخ تمام سوالاتی که در ذهنمان است را دریافت نخواهیم کرد ولی امیدوارم به یک جمع بندی مناسب برسیم و با این جمع بندی بتوانیم ریل گذاری خوبی برای تصمیم گیری های آینده انجام دهیم و دانشجویان و فرهیختگان و اساتید مسیر مشخصی برای انجام مطالعات بیشتر در این حوزه پیدا کنند.

در شروع بحث های کارشناسان، دکتر قره یاضی مرجع ملی ایمنی زیستی و رییس انجمن علمی ایمنی زیستی ایران و عضو هیات علمی پژوهشگاه بیوتکنولوژی کشاورزی، به مقایسه جنبه های تغذیه ای محصولات کشاورزی تراریخته با محصولات طبیعی و سنتی پرداخت. وی گفت: محصولات تراریخته به محصولاتی اطلاق می شود که ساختار ژنتیکی آن ها با استفاده از فناوری مهندسی ژنتیک به نحوی اصلاح شده و بهبود یافته تا معایبی از آن ها برطرف شود یا فوایدی به آن ها اضافه شود.

رییس انجمن ایمنی زیستی افزود: آمریکا بزرگترین کشور تولید کننده محصولات تراریخته است. 75 میلیون هکتار محصولات زراعی تراریخته از جمله ذرت، پنبه، سویا، چغندر قند و یونجه وکدو در این کشور کشت می شود.

دکتر قره یاضی خاطرنشان کرد: شبهاتی مطرح شده در این مورد که آمریکا فقط تولید کننده محصولات تراریخته است و این محصولات را مصرف نمی کند. وی توضیح داد: چنین شبهاتی موضوعیت ندارند و جمعیت 400 میلیونی آمریکا از محصولات تراریخته تغذیه می‎کند.

عضو هیات علمی پژوهشگاه بیوتکنولوژی ادامه داد: محصولات تراریخته از سال 1996 در سبد غذایی مردم قرار گرفته است و هرسال بر سطح زیر کشت آنها افزوده می شود. در تاریخ بشر چنین پیشرفتی در پذیرش یک فناوری وجود نداشته است و هم اکنون حدود 200 کشور مصرف کننده محصولات تراریخته هستند.

رییس انجمن ایمنی زیستی گفت: یکی از ابهاماتی که در خصوص محصولات تراریخته وجود دارد این است که آیا اتحادیه اروپایی مصرف کننده محصولات تراریخته است؟ بله. اتحادیه اروپایی از بزرگترین مصرف کنندگان محصولات تراریخته است و تا کنون بیش از 100 مجور بزای  کشت و مصرف محصولات تراریخته  از سوی اتحادیه اروپایی صادر شده است.

مرجع ملی ایمنی زیستی ایران خاطر نشان کرد: دیگر در جهان سویای غیر تراریخته نداریم. 78 درصد سطح زیر کشت سویای همه دنیا تراریخته است اما آنچه که در بازار  تبادل جهانی وجود دارد، صد در صد تراریخته است.

دکتر قره یاضی ادامه داد: انسان از بدو پیدایش «محصولات تغییر یافته ژنتیکی» مصرف می کند. وی تصریح کرد: اجداد ذرت و ذرت امروزی با هم تفاوت بسیار دارند. اجداد کاهو و کاهوی امروزی هم اصلا شبیه هم نیستند. هویچ امروزی هم هیچ شباهتی به اجداد خود ندارد. تقریبا همه محصولاتی که امروز استفاده می کنیم به همین صورت است و ایجاد این واریته ها نمی توانست بدون وجود تنوع ژنتیکی در طبیعت صورت بگیرد.

رییس انجمن ایمنی زیست در ادامه گفت: محصولات تراریخته با هدف به حداقل رساندن مصرف سم، حذف بقایای سموم از محصولات و اضافه کردن نوترینت ها به محصولات غذایی تولید می شوند. وی در این زمینه به تولید برنج حاوی آهن بالا اشاره کرد و گفت: هم اکنون این برنج در ایران تولید شده است و اضافه شدن این محصول به سبد غذایی مردم قطعا نقش به سزایی در مبارزه با کمبود آهن که بویژه در میان زنان ایرانی دیده می شود دارد.

دکتر قره یاضی گفت: در دنیا سطح زیر کشت کل اراضی کشاورزی یک میلیارد و دویست میلیون هکتار است که یک درصد آن به محصولات ارگانیک  و 17 درصد آن به محصولات تراریخته اختصاص دارد. این در حالی است که ارگانیک نهضتی است که صد سال قدمت دارد و طی صد سال میزان سطح زیر کشت محصولات ارگانیک به تنها یک درصد رسیده است. محصولات تراریخته طی بیست سال به هفده درصد رسیده است.

عضو هیات علمی پژوهشگاه بیوتکنولوژی ادامه داد:  بر اساس مقالات علمی  معتبر و متعدد محصولات ارگانیک افلاتوکسین بسیار زیادی دارد.  برای مثال یکی از مطالعات انجام شده نشان می دهد که آلودگی ذرت های ارگانیک به فامونایسن های b1 , b2 تا ده برابر بیشتر از ذرت های غیر ارگانیک است.

وی ادامه داد: در یک سال پنجاه نفر به علت مصرف محصولات ارکانیک جان باختد و کشورهای زیادی در آن سال واردات محصولات ارگانیک را از آلمان و فرانسه و اسپانیا ممنوع کردند. دلیل این امر آلودگی این محصولات به باکتری ا کلای بود.

 وی توضیح داد: از آنجا که در کشت ارگانیک مبارزه موثری با آفات صورت نمی گیرد، اگر یک آسیب دیدگی کوچک در محصولات ایجاد شود آن ناحیه  به محلی برای تهاجم قارچ هایی مثل آسپرژیلوس و فوزاریوم تبدیل می شود. میسیلیوم های این قارچ‎ها که تولید کننده سم هستند، در تمام آن محصول منتشر می شوند.

در ادامه میز گرد، دکتر اسکندر امیدی نیا سرپرست معاونت آموزش و پژوهش سازمان حفاظت محیط زیست و استاد تمام بیوتکنولوژی پزشکی انستیتو پاستور، صحبت های خود را با اشاره به برخی شبهاتی که مخالفان محصولات تراریخته در خصوص سلامت این محصولات  بیان می کنند، آغاز کرد. وی گفت این افراد به مطالب غیر علمی استناد می کنند که معتبر نیستند. وی ادامه داد: مبنای تصمیم گیری در خصوص محصولات تراریخته در وزارت بهداشت، EFSA  (اداره امنیت غذایی اروپا) و سایت آکادمی علومی آمریکا است.

وی توضیح داد: آکادمی علوم آمریکا به تمام ابهامات در خصوص محصولات تراریخته پاسخ داده است و تمام شائبه هایی که در خصوص این محصولات وجود دارد را رد کرده است.

عضو هیات علمی انستیتو پاستور ادامه داد: بعضی از شبه دانشمندان در سرار جهان ادعاهای خلاف واقعی را علیه محصولات تراریخته بیان می کنند که پشت پرده همه آن ها پول است.

دکتر امیدی نیا با اشاره مطالب غیر علمی و شبهاتی که در خصوص محصولات تراریخته بیان می شود گفت: از مطالعات تحقیقاتی در آزمایشگاه تا  تولید محصول تراریخته نهایی حدودا ده سال طول می کشد و پس از طی مراحل ارزیابی احتمال خطر، محصولاتی که مجوز گرفته و وارد بازار شده اند هیچ شائبه سلامت ندارند. وی ادامه داد: متاسفانه چنین شبهاتی با هدف استمرار واردات و بخاطر ترس از تولید ملی است.

در ادامه معاون آموزش و پژوهش سازمان حفاظت محیط زیست به برخی شبهاتی که در خصوص سرطانزایی گلایفوسیت مطرح می شود اشاره کرد و گفت: سمیت گلایفوست به اندازه نمک طعام است و یکی از ایمن ترین سمومی است که بیشتر از پنجاه سال است که در دنیا استفاده می شود.

دکتر امیدی نیا در خاتمه گفت: ما یک درصد جمعیت دنیا را داریم؛ اما صاحب 1.1 درصد خشکی های دنیا و تنها 3/. درصد بارش های دنیا هستیم.  وی تصریح کرد: اگر تغذیه پایدار و محیط زیست پایدار شعار ماست، الفبای تغذیه و امنیت غذایی، دسترسی آسان به مواد غذایی است. فناوری مهندسی ژنتیک و تولید محصولات تراریخته راهی موثر برای تامین غذایی است. وی گفت: فقر و اشتغال از بزرگترین چالش هایی هستند که می تواننند باعث آسیب رساندن به محیط زیست شوند.

در ادامه میز گرد، دکتر صبور، استاد افتخاری دانشگاه علوم پزشکی تهران، سخنان خود را با اشاره به اینکه به اصل مهندسی ژنتیک و محصولات تراریخته انتقادی ندارد آغاز کرد. وی گفت: یکی از اولین محصولاتی که با استفاده از مهندسی ژنتیک تولید شده است، انسولین تراریخته است که میلیون ها انسان از آن استفاده کرده اند.

دکتر صبور ادامه داد: تکنیک های تولید محصولات تراریخته روز به روز پیشرفت می کند و امروز تکنیک های به کار رفته در مهندسی ژنتیک دقیق است. بنابراین در روش های تولید محصولات تراریخته هیچ مشکلی وجود ندارد. وی ادامه داد: انتقاد به محصولات تراریخته بخاطر ژن مقاومت به گلایفوسیت است که در تولید این محصولات استفاده می شود که هم به سلامت انسان و هم به محیط زیست آسیب می زند.

دکتر صبور گفت: یکماه پیش دادگاه بر علیه مونسانتو و به نفع یک کشاورز که بخاطر تماس با علف کش گلایفوسیت سرطان گرفته بود رای داد و پس از این مونسانتو خیلی ضرر کرد و به کمپانی بایر فروخته شد.
 وی ادامه داد: طبق آمار همزمان با افزایش کشت محصولات تراریخته مقاوم به علف کش گلایفوسیت میزان بروز سرطان در آمریکا افزایش یافته است.

وی در ادامه افزود: وابستگی اقتصادی به کمپانی های تولید کننده گلایفوسیت یکی دیگر از مشکلات تولید محصولات تراریخته است. وی گفت: محصولات تراریخته در حال حاضر در کشور وجود دارند و گوجه فرنگی هایی که ما مصرف می کنیم تراریخته هستند.

دکتر صبور در خاتمه با بیان اینکه گنجینه ژنتیکی و تنوع ژنتیکی خیلی غنی است، افزود: ما می توانیم از آن ها بهره بگیریم و نیازی به مهندسی ژنتیک نداریم.

در ادامه سخنان دکتر صبور، دکتر قره یاضی به موارد مطرح شده از سوی ایشان پاسخ داد.

دکتر قره یاضی با اشاره به سخنان دکتر صبور مبنی بر خطرناک بودن گلایفوسیت به کار رفته در محصولات تراریخته گفت: دکتر صبور گفتند که مصرف علف کش ها با کشت محصولات تراریخته زیاد می شود، این در حالیست که یک متاآنالیز 21 ساله که بر رو ی ذرت تراریخته انجام شده نشان می دهد که کشت محصولات تراریخته مصرف علف کش ها و حشره کش ها را کاهش می دهد.

وی افزود: گلایفوسیت کم زیان ترین علف کش مورد استفاده در کشاورزی است و با کشت محصولات تراریخته این علف کش جایگزین علف­کش های بسیار خطرناک تر می شود.

دکتر قره یاضی در ادامه به شکایت از مونسانتو اشاره کرد و گفت: اینکه بعد از شکایت مونسانتو به بایر فروخته شد درست نیست. بایر دو سال پیش مونسانتو را خریده است و شکایتی که اقای دکتر صبور مطرح کردند مربوط سه ماه پیش است.

دکتر قره یاضی توضیح داد: شخصی که در مدرسه ای مشغول به کار بوده، (کشاورز نبوده برخلاف آچه در برخی اخبار گفته شده است) پس از ابتلا به سرطان ادعا می کند که که برای از بین بردن علف های هرز حیاط مدرسه از علف کش رانداپ استفاده کرده و رانداپ باعث ابتلای وی به سرطان شده است.

دکتر قره یاضی ادامه داد: هم خود این شخص و هم وکیلش گفتند که ما علیه گلایفوسیت شکایتی نداریم. وی افزود: در واقع شکایت آنها از فرمولاسیون رانداپ بوده است.
دکتر قره یاضی ادامه داد: اگرچه در مرحله بدوی هیات منصفه به نفع این شخص رای داد، اما در مرحله اول دادگاه تجدید نظر مقدار جریمه تعیین شده برای مونسانتو کاهش پیدا کرد و احتمالا در نهایت هم ادعای این فرد رد خواهد شد.

اما حتی با فرض درست بودن ادعای این فرد، اینکه در آمریکا در خصوص نکات ایمنی در در هنگام مصرف یک علف کش هشدار داده نشده است، چه ربطی به تراریخته دارد؟

دکتر قره یاضی در ادامه افزود: گوجه فرنگی تراریخته به هیچ عنوان در ایران وجود ندارد. حتی شاید در بازار جهانی هم وجود نداشته باشد.

رییس انجمن ایمنی زیستی ایران در خصوص وابستگی به کمپانی های تولید کننده گلایفوسیت گفت: گلایفوسیت در ایران تولید می شود و وابستگی به شرکت های خارجی برای خرید گلایفوسیت موضوعیت ندارد.

دکتر قره یاضی در پایان به اظهارات دکتر صبور در خصوص افزایش ابتلا به سرطان در آمریکا اشاره کرد و گفت: طبق اظهارات ایشان با افزایش کشت ذرت و سویای مقاوم به گلایفوسیت، میزان، ابتلا به سرطان در آمریکا بالا رفته است.

وی ادامه داد: حتی اگر این داده سازی ها جعلی نباشد، باز نمی توان چنین استدلالی را پذیرفت. چون همبستگی به مفهوم علیت نیست. وی افزود: در همین زمان بیماری های قلبی-عروقی در آمریکا کاهش پیدا کرده است. با پذیرفتن چنین استدلالی باید بگوییم مصرف زیاد تراریخته ها باعث کاهش قلب عروقی در آمریکا شده است.

دکتر قره یاضی ادامه داد: اساسا آمار ارائه شده درست نیست و مراجعه به «seer» به عنوان یک مرجع معتبر و قابل استناد نشان می دهد که آمار ابتلا به سرطان در زن و مرد و کودک در آمریکا از سال 1995 تا 2015 کاهش پیدا کرده است.

در ادامه میز گرد، دکتر سیروس زینلی رییس انجمن بیوتکنولوژی ایران، گفت: افزایش آمار سرطان به معنی افزایش ابتلا به سرطان نیست. بلکه قدرت تشخیص سرطان افزایش یافته است. وی ادامه داد: بسیاری از ادعاهایی که در مورد آمار سرطان در آمریکا ارائه می شود صحیح نیست.

دکتر زینلی ادامه داد: ژن مقاوم به علف کش تنها در بخشی از محصولات تراریخته استفاده می شود. برای مثال در تولید برنج تراریخته اصلا ژن مقاومت استفاده نمی شود .

رییس انجمن بیوتکنولوژی ایران گفت: از میان 25 میلیارد دلار  محصولات غذایی که وارد می کنیم حدودا 5 میلیارد دلار به محصولات تراریخته اختصاص دارد. همه روغن نباتی و سویا و اعظم خوراک دام و طیور که وارد کشور می شود تراریخته است.

دکتر زینلی ادامه داد: با مراجع به سایت های معتبری مثل EFSA و … می توانید اطلاعات بسیاری در خصوص مصرف محصولات تراریخته در اتحادیه اروپایی، اینکه اروپایی ها سالانه چند تن محصول تراریخته وارد می کنند و به چه محصولاتی مجوز کشت داده اند، به دست بیاورید.

رییس انجمن بیوتکنولوژی ایران از شرکت کنندگان در میزگرد خواست که حتما به این سایت های معتبر رجوع کنند. وی تاکید کرد رجوع به این سایت ها واقعیت وضعیت محصولات تراریخته را در اتحادیه اروپا به خوبی روشن می کند و نشان می‎دهد مصرف محصولات تراریخته در اتحادیه اروپا اینگونه که مخالفین سعی می کنند القا کنند نیست.

دکتر زینلی ادامه داد: اگر محصولات تراریخته خوب نیست و انواع دروغ ها در مورد این محصولات به مردم منتقل می شود، پس چرا ما وارد کننده همین محصولات هستیم؟ اصلاآیا امکان دارد که روغن نباتی را به کشور وارد نکینم؟ یا جلوی واردات سویا را که به روش های مختلف مورد مصرف ما قرار می گیرد را بگیریم؟ آیا بهتر نیست به جای وارد کردن این محصولات خودمان تولید کننده آن ها باشیم؟

رییس انجمن بیوتکنولوزی ایران خاطر نشان کرد: از نظر من همه این هجمه ها بر علیه محصولات تراریخته چه در داخل کشور و چه در خارج از کشور برای این است که کشور ما وابسته به واردات باقی بماند. وی افزود: جریان های نشات گرفته از خارج از کشور بر علیه محصولات تراریخته و عوامل آنها در داخل کشور نمی خواهند که کشور ما از نظر خودکفایی غذا رو ی پای خود بیاستد.

دکتر زینلی ادامه داد: وزیر بهداشت آمریکا دروغ می گوید که دارو را تحریم نکرده ایم. دارو هم از سوی آمریکا تحریم شده است. مسلما انسان می تواند بدون دارو چند روز بیشتر زنده بماند، اما بدون غذا نه. پس تمام کسانی که در چهره­ های بشر دوستانه ظاهر می شوند و با تولید محصولات تراریخته مخالفت می کنند در پشت پرده سعی در تضمین واردات و عدم خود کفایی کشور دارند.

در ادامه میز گرد مهندس فهیم دخت مختاری عضو هیات علمی پژوهشگاه سازمان استاندارد ایران سخنان خود را با اشاره به راهنمایی های بین المللی در خصوص محصولات تراریخته آغاز کرد. وی برای نمونه به راهنمای کدکس ارزیابی ایمنی غذا های تراریخته اشاره کرد و گفت: اطلاعات جامعی مربوط به تمام غذاهای حاصل از گیاهان، حیوانات و میکروارگانیسم های تراریخته در این راهنماها وجود دارد.

مهندس مختاری ادامه داد: در مورد محصولات تراریخته ممکن است که هر کدام از خطراتی که منتقدان ابراز می کنند متصور باشد، همانطور که برای هر محصول دیگری و هر فناوری و تکنولوژی دیگری این خطرات متصور است، ولی در مورد غداهای حاصل از مهندسی ژنتیک و بیوتکنولوژی مدرن قبل از استفاده از غذا و قبل از اینکه وارد بازار جهانی شوند پروتکل هایی در نظر گرفته شده است که ایمنی آنها را ارزیابی می کند.

مهندس مختاری گفت: در تمام راهنماهای موجود این طور است که محصولات تراریخته بر اساس اصل این همانی ارزیابی می شوند. وی تصریح کرد: در واقع با روش های متعدد ژنومیکس و پروتئومیکس همه متابولیت ها و اسید های آمینه در یک محصول بررسی می شوند و محصول تراریخته تولید شده کاملا باید با والد خود مطابقت داشته باشد.

وی ادامه داد: تنها تفاوت در متبالویت مورد انتنظار ماست که تاثیر همین تفاوت نیز بر سلامت انسان و محیط زیست با مطالعات علمی دقیق بررسی می شود.

 مهندس مختاری افزود: خوشبختانه در راهنماهای کدکس و در سایر راهنماها این مطالعات به طور دقیق مشخص شده است و بسیاری از این رهنماها به استاندارد های ملی ایران تبدیل شده است.

عضو هیات علمی پژوهشگاه سازمان استاندارد ادامه داد: گلایفوست سمی است که فقط در گیاهان اثر دارد. یعنی یک مسیر متابولیکی را در گیاهان مسدود می کند تا اسید های آمینه مورد نظر گیاه ساخته نشود. وی افزود: در مورد اینکه گفته می شود گیاهان مقاوم به تراریخته باعث می شود گلایفوسیت بیشتری مصرف شود، سوال اینجاست: اگر این گیاهان به گلایفوسیت مقاوم نباشند آیا ما نباید از علف کش دیگری استفاده بکینم؟
اگر از گیاه تراریخته مقاوم به آفت یا حشره استفاده نکینیم آیا نباید از افت کش استفاده کنیم؟ همانطور که همین الان هم استفاده می کنیم.

مهندس مختاری در پایان به شرکت کنندگان در میزگرد گفت: مدارک معتبر مربوط به ایمنی گلایفوسیت توسط نشست مشترک FAO و WHO منتشر شده است و در دسترس است. حتما با مراجعه به این مستندات معتبر، با دیدگاه علمی ایمنی گلایفوسیت را بررسی کنید.

گفتنی است دکتر سید مهدی سیدی نیز به عنوان منتقد محصولات تراریخته به این میزگرد دعوت شده بود اما حضور نیافت.