کنج فناوری هراسی-1/ درباره واکسن چه می دانیم؟

در اولین قسمت پرونده کنج فناوری هراسی به مهم ترین دستاورد علمی بشر جهت حفظ سلامت انسان می پردازیم: واکسن! هرچند با کشف داروهای جدید، توفیق‌ های چشم‌ گیر در کنترل و درمان بیماری ‌های عفونی حاصل شده؛ ولی‌ هم چنان این بیماری‌ ها، سلامتی بشر را تهدید می‌ کنند؛ لذا پیشگیری از بیماری ‌های عفونی‌، هم‌ چنان اهمیت ویژه ‌ای دارند‌. در‌ این راستا، نقش واکسیناسیون کلیدی‌ است و در بسیار از موارد، واکسن‌ ها تنها سلاح مؤثر بشر علیه عفونت‌ های خطیر می ‌باشند. بیماری‌ های عفونی قابل پیشگیری، در صورت عدم واکسیناسیون و ایمن ‌سازی صحیح‌ و به موقع بدن، علاوه بر این ‌که سبب مرگ انسان می ‌شود، ممکن است عواقب بسیار تأثرانگیزی نیز داشته باشد و افرادی که جان سالم به در برده ‌اند، معلول شوند (1). شاید گذشته از کشف آنتی بیوتیکها، هیچ اکتشافی چنین تاثیر عمیقی بر سلامت انسان نگذاشته باشد.

واکسن چیست؟

واکسن به فرانسوی (vaccine) سوسپانسیونی است از ریزاندامگان کشته یا ضعیف شده ویروس یا باکتری یا پروتئین های آنتی ژنیک به دست آمده از آنها که برای پیشگیری از بیماری ها استفاده می شود.

تاریخچه کشف واکسن

ادوارد جنر (تولد ۱۷ مه ۱۷۴۹ – مرگ ۲۶ ژانویه ۱۸۲۳) پزشک انگلیسی اولین کسی بود که کاربرد واقعی واکسیناسیون را کشف کرد. او را پدر ایمنی‌شناسی می دانند و گفته می‌شود کار او بیش از هر کس دیگری جان انسان‌ها را نجات داده است. وی پسری را در برابر بیماری آبلهٔ گاوی واکسینه کرد. این بیماری مانند بیماری آبله ولی کم‌خطرتر از آن است. پس از آنکه جنر میکروب بیماری آبله را به آن پسر تزریق کرد؛ چون واکسن آبلهٔ گاوی در وی مصونیت ایجاد نموده بود، به بیماری آبله مبتلا نگردید.

جنر واکسن خود را در پی کار طولانی و طاقت فرسا در آزمایشگاه کشف نکرد. در 19 سالگی شیردوشی به او گفته بود که هرگز به آبله مبتلا نخواهد شد، چون قبلاً به آبله گاوی مبتلا شده بود. بعدها وقتی جنر پزشک شد و به بی‌فایده بودن تلاشهایش برای درمان این بیماری پی برد، جمله آن شیردوش را به خاطر آورد. اوتحقیق کرد و دریافت شیردوشان تقریباً هرگز، حتی وقتی از مبتلایان به آبله پرستاری می‌کنند، دچار آبله نمی‌شوند. به نظرش رسید که آبله گاوی را به افراد تلقیح کند، تا آنها را از ابتلا به بیماری مرگبارتر آبله مصون سازد. او دریافت که آبله گاوی باعث ایمنی در برابر آبله می‌شود. قوه تشخیص او به اندازه‌ای بود که توانست به ارزش این حقیقت پی ببرد و از آن استفاده کند.

 جنر در سال 1775 در زمینه عقاید روستاییان گلاسترشر درباره آبله به تحقیق پرداخت و دریافت که دو نوع آبله گاوی وجود دارد و فقط یکی از آنها از آبله پیشگیری می‌کند. همچنین تعیین کرد که نوع موثر آبله گاوی تنها وقتی اثر محافظتی دارد که در مرحله خاصی از بیماری منتقل شود. او برای آزمودن نظریه‌اش مقداری از مایع درون تاولهای دست شیرفروشی را که به آبله گاوی مبتلا بود بیرون کشید و آن را به لندن برد و با دقت مایع آبله را به پسرکی تلقیح کرد و همانطور که جنر پیش‌بینی کرده بود پسرک به آبله دچار نشد. جنر از واژه واکسیناسیون استفاده نکرد، بلکه به جایش لفظ مایه‌کوبی یا « واریوله واکسینه» را به کار برد معنای لغوی اصطلاح لاتینی اخیر « تاولهای ریز گاو » است. تا حدود یک قرن بعد، مایه کوبی جنری آبله گاوی، تنها روش ایمن‌سازی علیه بیماری بود. 

پژوهشهای پاستور در مورد کشف واکسن

در سال 1880 لویی پاستور برای ایمن‌سازی مرغان علیه وبا، که در یک همه‌گیری ،10% طیور فرانسه را از بین برده بود، روشی ابداع کرد. او باکتری ایجاد کننده این بیماری را جداسازی کرد و با کشت شکل ضعیف شده و تلقیح آن به مرغان، آنها را نسبت به حمله مرگبار بیماری ایمن ساخت. اصول کلی روش پاستور با روشی که جنر برای مایه‌کوبی با آبله گاوی ابداع کرد یکی بود. قبل از آنکه ویروس آبله به شکل آبله گاوی به شیردوش منتقل شود، در بدن گاو ضعیف شده بود. در سال 1881، پاستور با روی آوردن به سیاه زخم، که از بیماریهای گاو و گوسفند است، باسیل آنرا جدا کرد. او این باکتری را در دمایی بالاتر از دمای بدن حیوان کشت داد تا مایعی برای تلقیح تهیه کند که موجب حمله خفیف سیاهزخم در جانور شود و حیوان را برای روزی که دچار حمله شدید بیماری می‌شود، ایمن سازد. 

 همانطور که خود پاستور گفت، او برای ارج نهادن به شایستگی و خدمات مهم یکی از بزرگان انگلیسیها ، یعنی جنر واژه واکسیناسیون را بطور کلی برای روش مایه‌کوبی پیشگیری کننده، وضع کرد. چهار سال بعد پاستور واکسنی برای بیماریی که در حیوانات هاری و گاه در انسان آب‌گریزی خوانده می‌شود، ابداع کرد.

ادامه دارد…..

منابع:

1. واکسن و ایمن سازی بدن