حداد عادل: هویت ما یکی به دین اسلام است و یکی به زبان فارسی/اولین هم‌اندیشی فرهنگستان زبان و ادب فارسی و انجمن‌های علمی حوزه پزشکی برای واژه گزینی
اولین هم‌اندیشی فرهنگستان زبان و ادب فارسی و انجمن‌های علمی برای واژه گزینی در حوزه‌های تخصصی صبح روز نهم آذرماه برگزار شد. در این جلسه علاوه بر دکتر حداد عادل رئیس فرهنگستان زبان و ادب فارسی …
اولین هم‌اندیشی فرهنگستان زبان و ادب فارسی و انجمن‌های علمی برای واژه گزینی در حوزه‌های تخصصی صبح روز نهم آذرماه برگزار شد. در این جلسه علاوه بر دکتر حداد عادل رئیس فرهنگستان زبان و ادب فارسی و روسا و نمایندگان انجمن‌های علمی کشور در حوزه پزشکی، دکتر رضا منصوری مدیر برون‌سپاری واژه‌گزینی، معاون آموزشی وزیر و رئیس کمیسیون انجمن‌های علمی وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی، دکتر براری دبیر کمیسیون انجمن‌های علمی وزارت علوم و تحقیقات و فناوری نیز حضور داشتند. دکتر قره‌یاضی رئیس انجمن ایمنی زیستی، مهندس مختاری نایب رئیس و دکتر محمود تولایی عضو هیئت مدیره انجمن ایمنی زیستی و دکتر ملبوبی رئیس انجمن بیوتکنولوژی نیز در این جلسه حضور داشتند.
دکتر حداد عادل ضمن خیر مقدم از انجمن‌های علمی برای واژه گزینی در حوزه‌های تخصصی هر یک از انجمن‌ها دعوت به عمل آورد. وی با تاکید بر اینکه "زبان فارسی هویت ماست" افزود: "هویت ما یکی به دین اسلام است و یکی به زبان فارسی". وی در ادامه گفت: "زبان فارسی وسیله ارتباط ما با همه هموطنان و همه گذشتگان و آئینه فرهنگ ماست. ما نمی‌توانیم این فرهنگ را حفظ کنیم مگر آنکه پا به پای تحول‌های علمی آن را متحول کنیم و به پیش ببریم. گاهی گفته می‌شود چه اشکالی دارد که در حوزه علم و تخصص زبان خارجی را به کار ببریم؟ من اشکالات را عرض می‌کنم: در دنیای امروز مرز قاطعی میان زبان عمومی و زبان علمی وجود ندارد. البته برخی اصطلاحات هست که مخصوص حوزه‌های خاص علمی است و به کوچه و بازار سرایت نمی‌کند ولی بسیاری از اصطلاحات بین متخصصین و عامه مردم مشترک است. مانند تعدادی از اصطلاحات پزشکی که مشاهده می‌کنیم. اشکال اول این است که در صورت استفاده از اصطلاحات خارجی، زبان ملقمه ناهنجاری می‌شود از کلمات فارسی و فرنگی. اولین لطمه‌ای که وارد می‌شود از دست رفتن موسیقی زبان است؛ چون هر زبانی دارای یک آهنگی است. برای مثال آهنگ زبان فرانسه با انگلیسی، آلمانی یا ترکی و عربی فرق دارد. واژه‌هایی مانند هلی‌کوپتر با موسیقی زبان ما نمی‌خواند ولی وقتی می‌گوییم بالگرد علاوه بر آشنا بودن مفهومی، دارای موسیقی منطبق با زبان فارسی است. اشکال دوم این است که واژه‌های خارجی از نظر دستوری تیره است و مردم نمی‌دانند که آیا این واژه خارجی مصدر است؟ اسم فاعل است؟ اصلا نظام دستور زبان به هم می‌ریزد. اشکال سوم این است که در صورت ادامه این وضعیت به مردم القا خواهد شد که زبان آنها توان علمی شدن را ندارد. اثر فرهنگی تخریبی این روش جبران ناپذیر است و این تحقیر بزرگی است. این درحالی است که زبان فارسی توانایی زیادی دارد و می‌تواند پا به پای زبان‌های هند و اروپایی رشد کند و ما در 20 سال اخیر این را تجربه کرده‌ایم".
رئیس فرهنگستان زبان و ادب فارسی از تصویب 35000 واژه توسط این فرهنگستان خبر داد و گفت اکنون بسیاری از رشته‌ها مانند ریاضی دارای زبان خاصی برای خودشان شده‌اند. این واژه‌ها از طریق وبگاه فرهنگستان از سراسر جهان قابل دسترسی و جستجو است. وی با تکرار دعوت از انجمن‌ها گفت فرهنگستان آماده است کار واژه گزینی را با برون سپاری به انجمن‌های علمی تسریع بخشد. هر گروه که هزار واژه را مصوب کند واژه‌های آنها به صورت مستقل در کتابی تحت عنوان "هزار واژه" منتشر خواهد شد و برای نمونه به "هزار واژه زیست شناسی" اشاره کرد که نسخه پیش از انتشار آن در اختیار حاضرین قرار گرفت.
دکتر قره‌یاضی رئیس انجمن ایمنی زیستی نیز ضمن اعلام آمادگی برای واژه گزینی و اعلام خرسندی از همکاری با فرهنگستان زبان و ادب فارسی بر ضرورت تولید علم توسط ایرانیان برای نیل به هدف غنای علمی زبان فارسی تاکید کرد. وی گفت: "ما امروز به دلیل عقب ماندگی تاریخی علمی ناگزیر از واژه گزینی هستیم. اگر در یک رشته علمی ایرانیان پیشتاز باشند آنگاه خودشان واژه را اختراع می‌کنند و همه جهانیان هم مجبور به استفاده از آن می‌شوند. برای مثال وقتی پیشینیان ما قنات را ابداع کردند و این نام را برای آن برگزیدند الان در انگلیسی و کلیه زبان‌های لاتین به قنات با قدری تفاوت در تلفظ همان قنا اطلاق می‌شود. موارد قابل ذکر دیگر در حوزه علمی واژه‌های الکل، شیمی و جبر هستند که با قدری تفاوت آوایی در بیشتر زبان‌ها استفاده می‌شوند. بدیهی است وقتی دانشمندی در یک کشور فرنگی چیزی را کشف می‌کند با استفاده از گنجینه لغات موجود در زبان مادری خود نامی را برای آن برمی‌گزیند و وقتی یک ایرانی موفق به تولید ابداعی شود نامی ایرانی برای آن برمی‌گزیند. پس نگرانی ما در اینکه واژه‌های بیگانه نظیر تلویزیون یا ماشین در حال تسخیر زبان فارسی هستند در واقع باید زنگ خطری برای عقب ماندگی علمی ایرانیان در طی سده‌های گذشته (به استثنای سال‌های پس از انقلاب) محسوب شود. وی ادامه داد:" واژه گزینی در عین ضرورت درمان اساسی نیست و باید به فکر توسعه علمی بود که با ناشایسته سالاری موجود در بین برخی مدیران مراکز پژوهشی و برخی دانشگاه‌های کشور دست یافتنی نیست."
رئیس انجمن ایمنی زیستی ادامه داد: "از طرف دیگر واژه گزینی باید بلافاصله بعد از ابداع آن واژه در زبان مادری صورت بگیرد. این امر مستلزم چالاکی و سرعت عمل فرهنگستان است که متاسفانه به صورت خیلی بسته عمل می‌کند و جوانترها را راهی در آن نیست". وی در ادامه توضیح داد: "در صورت تاخیر در امر واژه گزینی، واژه بیگانه وارد زبان فارسی می‌شود و بعد هر یک از نویسندگان و پژوهشگران و دانشگاهیان با سلیقه خود ان را ترجمه می‌کنند و آشفته بازاری به وجود می‌آید که اصلاح دیرهنگام آن با واژه گزینی تاخیری گاهی ناممکن است نمونه این تاخیر را در حوزه بیوتکنولوژی می‌توان ذکر کرد. در حوزه عمومی هم نمونه دیگر همین معادل سازی برای واژه فاکس است که از علاوه بر خود فاکس معادل‌های نمابر، دورنگار و معادل‌های دیگر هم کاملا جا افتاده هستند." وی در ادامه با ارائه تجربه شخصی خود گفت: "بیست سال پیش وقتی مهندسی ژنتیک در حال ورود به ایران بود معادل‌هایی را عرضه کردم اما در‌های فرهنگستان کاملا به روی جوانترها بسته بود. در نهایت مجبور به سفید کردن ریش‌های خود شدیم تا بتوانیم همکاری کنیم! (خنده حضار). البته نظر من هم این است که در نهایت پیش کسوت‌ها باید در فرهنگستان تصمیم بگیرند اما باید اجازه شنیده شدن صدای جوانترهایی که در لبه مرزهای دانش حرکت‌می‌کنند هم داده شود". موضوع دیگری که رئیس انجمن ایمنی زیستی به آن اشاره کرد مقاومت در مقابل استفاده از معادل‌های فرهنگستان از سوی صدا وسیما و برخی نهادهای موثر در ورود واژه‌های بیگانه به زبان فارسی بود. دکتر قره‌یاضی با انتقاد از صدا و سیما گفت در حال رانندگی و آمدن به همین جلسه تبلیغات مکرری را از رادیو شنیدم که برای مثال می گفت "از مزایای این نوع حساب فلان و فلان می‌باشه"! یعنی از می‌باشد به جای هست و است استفاده کرده و آن را به زبان محاوره‌ای هم درآورده است.! وی گفت من معتقدم جا افتادن یک واژه یا یک معادل با دستور و بخشنامه شدنی نیست ولی در برخی از نهادهای موثر مانند صدا و سیما و وزارت علوم و وزارت آموزش و پرورش و متون کتاب‌های درسی این کار باید الزامی شود. وقتی وزارت علوم با وجود معادل نسبتاً جا افتاده رایانه برای کامپیوتر هنوز عناوین رشته‌های اعلامی در دفترچه کنکور را با کامپیوتر-نرم افزار و کامپیوتر-سخت افزار معرفی می‌کند چطور انتظار داریم که معادل‌ها جا بیفتند؟ بدتر ازآن خود فرهنگستان است که گروه‌های مختلف برای واژه واحد و مفهوم واحد معادل‌های متفاوتی را پیشنهاد می‌کنند. البته این قابل قبول و حتی مطلوب است که برای واژه‌ای مانند Transformation در ریاضی و زیست شناسی معادل‌های متفاوتی برگزیده شود ولی برای یک مفهوم واحد گروه‌های مرتبط مانند کشاورزی، پزشکی، زیست شناسی و ژنتیک که همه در حوزه زیستی هستند نباید معادل‌های مختلف و بعضا غلط را انتخاب کنند و باید جایی برای تلفیق وجود داشته باشد. بدتر از همه اینکه من مواردی را مشاهده کرده‌ام که در برخی مکتوبات فرهنگستان،برای مثال در یک صفحه، از معادلی که در صدر صفحه ارائه شده است در چند سطر بعدی از آن معادل استفاده نمی‌شود و از فارسی-انگلیسی آن استفاده می‌شود که غیر قابل قبول است. وی بروز اشتباه را در این حجم عظیم کاری طبیعی و قابل پیش بینی دانست ولی تلاش برای به حداقل رساندن این اشتباهات را وظیفه همه دست اندرکاران و همکاری با انجمن‌های علمی را سرآغازی برای ایجاد تحول قلمداد کرد.