عدم آمادگی قبلی ایران در اجلاس‌های گذشته
مصاحبه: نغمه عبیری-
در خبر قبلی که در این سایت منتشر شده بود در مورد اهمیت اجلاس پروتکل ایمنی زیستی کارتاهنا صحبت شد. برای آشنایی بیشتر با اهمیت این اجلاس پای صحبت یکی از صاحب‌نظران این حوزه٬ دکتر محمدعلی ملبوبی رئیس انجمن بیوتکنولوژی ایران می‌نشینیم. دکتر ملبوبی علاوه بر اینکه …
در خبر قبلی که در این سایت منتشر شده بود در مورد اهمیت اجلاس پروتکل ایمنی زیستی کارتاهنا صحبت شد. برای آشنایی بیشتر با اهمیت این اجلاس پای صحبت یکی از صاحب‌نظران این حوزه٬ دکتر محمدعلی ملبوبی رئیس انجمن بیوتکنولوژی ایران می‌نشینیم. دکتر ملبوبی علاوه بر اینکه از متخصصان حوزه مهندسی ژنتیک هستند سابقه شرکت در اجلاس‌های قبلی را به صورت مستقل در کارنامه خود دارند.
جناب آقای دکتر ملبوبی با تشکر از وقتی که در اختیار مرکز اطلاعات بیوتکنولوژی ایران قرار داده‌اید. با توجه به اینکه کمتر از 14 روز به برگزاری ششمین اجلاس پروتکل ایمنی زیستی کارتاهنا و یازدهمین اجلاس کنوانسیون تنوع زیستی که در حیدر آباد هند برگزار خواهد شد فرصت باقی است، مقداری در مورد اهمیت این اجلاس بفرمایید؟
ما یکی از اعضای پروتکل کارتاهنا هستیم و جزو امضا کنندگان آن هستیم و رسما به این پروتکل پیوسته‌ایم بنابراین ما باید نقش بسیار فعالی داشته باشیم آنهم به اهمیت مصوبات متعاهدین این پروتکل بر می‌گردد. دلیلش هم اینست که موقعی که پروتکل ایمنی زیستی آماده‌سازی شد یک مباحثی داشت که بسیار پرجنجال بودند و نیاز به بحث‌های بیشتری داشتند که بررسی آنها موکول به اجلاس‌های بعدی متعاهدین شد تا در آن اجلاس‌ها این موضاعات مطرح شوند. این مسئله خود اهمیت این اجلاس‌ها را نشان می‌دهد چراکه مسائلی وجود داشته که بین کشورها در مورد آن مسئله اختلاف نظر بوده و این مسائل در آینده بر روی آن کشورها تاثیر می‌گذارد. بنابراین کشورها سعی کردند با بررسی بیشتر و برخورد بیشتری در مورد این موضوعات نظر بدهند و به همین دلیل این مسائل به اجلاس متعاهدین موکول شده است. حالا اگر ما به عنوان یکی از اعضای پروتکل ایمنی زیستی در این جایگاه عضو فعال نداشته باشیم مثل این می‌ماند که از حقوق کشور خودمان در این موارد گذشت کرده باشیم. و یا اگر حضور داشته باشیم ولی هر بار افراد متفاوتی در این اجلاس‌ها شرکت کنند فرقی با این مسئله نمی‌کند که اصلا حضور نمی‌داشتیم. متاسفانه ما در بیشتر اجلاس‌های گذشته شاهد آن بودیم که افرادی در این اجلاس‌ها شرکت کرده‌اند که در اجلاس‌های قبلی شرکت نکرده بودند و بنابراین زمینه ذهنی هم نداشتند که اهمیت این موضوع چقدر زیاد است. و یا اگر قرار بود افراد جدیدی به اجلاس بروند بهتر بود قبل از آن جلساتی تشکیل می‌دادند و با افراد موثر و مطلع از موضوعات قبلی هم‌فکری می‌کردند و بعد با دست پر در اجلاس شرکت می‌کردند. ما بیشتر مشارکتمان در اجلاس متعاهدین قبلی به اینصورت بوده که افراد ویزا و حکم ماموریت گرفتند و رفتند بدون اینکه مواضع کشور را با خودشان به آن جلسات منتقل بکنند.
آقای دکتر برای مثال بفرمایید در کدام اجلاس ما ضعیف ظاهر شدیم؟
بهترین مثال در این مورد همین پنجمین اجلاس متعاهدین پروتکل ایمنی زیستی در ناگویای ژاپن بود. در آن اجلاس مصوبات متعددی داشتیم که هر کدامشان مهم هستند ولی یکی از آنها خیلی مهم بود و در آنجا کشور ما هیچگونه اعلام مواضعی نکرد. دلیل آنهم این بود که آن هیات برای اعلام مواضع ایران آماده نبود و قابلیت این کار را نداشت. این مصوبه مهم الحاقیه‌ای به پروتکل است تحت عنوان مسئولیت و جبران خسارت یا مشهور به الحاقیه‌ی ناگویا- کوآلالامپور است. در اینجا گفته می‌شود که اگر کشوری به دلیل فعالیت‌هایی که در زمینه گیاهان تراریخته داشت موجب ضرر به کشور دیگری شد کشور متضرر می‌تواند از آن کشور شکایت کند. این مسئله مثل این می‌ماند که ما باشگاه بیوتکنولوژی را در آنجا کلید زدیم و معلوم شد که چه کسانی می‌توانند محصولات تراریخته را کشت کنند و چه کسانی حق این کار را ندارند. چون به محض اینکه کشور دیگری خارج از آن باشگاه بیاید و وارد این موضوع بشود طبق مصوبه ناگویا- کوالالامپور دیگران می‌توانند بیایند و پرونده‌سازی کنند و ماجراهایی شبیه به مسائلی که الان در انرژی اتمی برای ما ایجاد شده را به وجود بیاورند. خوشبختانه هنوز کشور ما به این معاهده ناگویا-کوالالامپور نپیوسته ولی اگر به این معاهده بپیوندیم مشکلاتی فراتر از مشکلاتی که در زمینه انرژی اتمی داریم گریبانگیر ما خواهد شد.
البته امنیت غذایی در جهان حاضر نشان‌دهنده این است که در ارتباط با گیاهان تراریخته، تجارت، واردات و یا صادرات آن (از آنجاییکه ما کشور توانمندی هم هستیم باید به فکر صادرات آن هم باشیم) چقدر دست ما باز است و پروتکل کارتاهنا و معاهده ناگویا-کوالالامپور از این جهت خیلی تاثیرگذار هستند.
شما به عنوان رئیس انجمن بیوتکنولوژی در اجلاس ششم که در حیدرآباد هند برگزار خواهد شد، شرکت خواهید کرد؟
در این مورد من اقدامی نکردم. در اجلاس قبلی هم انجمن بیوتکنولوژی زیر پرچم یک انجمن جهانی در این اجلاس شرکت کرده بود و تا کنون اطلاع‌رسانی از طریق فوکال پوینت یا نقطه تماس صورت نگرفته است.
یعنی شما اطلاعی ندارید که چه کسانی و از چه سازمان‌هایی به عنوان هیات ایرانی در این اجلاس شرکت می‌کنند؟
خیر من اطلاعی ندارم.
حتی از شما در جلاسات قبلی نخواستند که به عنوان صاحب‌نظر در این حوزه نظرات کارشناسی خود را ارائه بدهید؟
خیر متاسفانه هیچ‌وقت نخواسته‌اند. ما حتی خودمان مراجعه داشته‌ایم که نظراتی داریم ولی اصلا قبول نکردند.
خوب شما می‌فرمایید که از مواضع ایران در این اجلاس آتی اطلاعی ندارید. به نظر شما بهتر است ایران چه مواضعی داشته باشد؟
وقتی بررسی نشده بنده در این مورد اعلام نظر هم نمی‌کنم.
با توجه به اینکه از دو سال قبل محل این اجلاس مشخص شده بوده و همه کشورها با برنامه‌ریزی قبلی و مواضع روشن در این اجلاس شرکت خواهند کرد، آیا بهتر نیست ایران در این زمینه وارد شود و هیاتی را برای این کار تشکیل بدهد؟
به دلیل اینکه ما در مبحث تکنولوژی گیاهان تراریخته توانمند هستیم و همانند کشورهای پیشرفته در این زمینه توانمندی داریم ما باید تمام قد در این اجلاس شرکت می‌کردیم. من می‌خواهم یک نکته‌ای را عرض کنم و آن اینکه آمریکا عضو پروتکل کارتاهنا نیست و معاهده را هم امضا نخواهد کرد. این درحالیست که بیشترین گیاهان تراریخته را هم صادر می‌کند ولی با هیات‌های 25 نفر به بالا در اجلاس‌های قبلی شرکت کرده است.
با توجه به اینکه آیین‌نامه اجرایی قانون ملی ایمنی زیستی هنوز به تصویب نرسیده است شما وضعیت مهندسی ژنتیک را در آینده برای ایران چگونه ارزیابی می‌کنید؟
من معتقد هستم که موانعی که بر سر این راه است بالاخره برداشته خواهد شد. چراکه امنیت غذایی کشورها به بیوتکنولوژی و در بیوتکنولوژی هم عمدتا به مهندسی ژنتیک گیاهان تراریخته وابسته شده است. بنابراین خواه نا خواه با توجه به اینکه ما توانمند هم هستیم کشور در این زمینه وارد خواهد شد. اینکه افرادی بخواهند سلایق شخصی خود را اعمال کنند، برخلاف قانون عمل کنند و برخلاف خواسته‌های نظام اقدام کنند این مسئله حد و حدودی دارد و نهایتا این مقاومت آنها شکسته خواهد شد. متاسفانه با تاخیر ایجاد کردن در تصویب قانون ایمنی زیستی در وهله اول و بعد در تدوین آیین‌نامه اجرایی آن و الان هم در ابلاغ این آیین‌نامه اجرایی با وجود اینکه هنوز هم مشکلاتی در آن دیده می‌شود، خواهان این هستند که کشور ما از این تکنولوژی سالم استفاده نکند و ما محکوم به این باشیم که گیاهان تراریخته به اشکال غیرقانونی وارد کشور بشوند در حالیکه توان ملی ما کتمان شده است. ولی این مقاومت شکسته خواهد شد چراکه هم نظام و هم قوانین و سیاست‌های مصوب نظام این را توصیه کرده‌اند که ما باید از پتانسیل‌های فناوری‌های نوین از جمله بیوتکنولوژی و گیاهان تراریخته استفاده کنیم.
آقای دکتر شما درست می‌فرمایید ولی به نظر شما چه کسی جوابگوی اینهمه عقب‌افتادگی در زمینه تجاری‌سازی محصولات تراریخته در ایران است؟ چراکه این مسئله برای ایران یک نقطه ضعف و پس‌رفت محسوب می‌شود.
من اشاره می‌کنم به یکی از فرمایشات رهبر معظم انقلاب که می‌فرمایند: " لعنت خدا برکسانی باد که در هنگام خود ارزش علم و فناوری را نفهمیدند." الان هم متاسفانه مدیرانی که در رأس بیوتکنولوژی تصمیم‌گیر هستند مشمول این فرمایش می‌شوند.
و به عنوان حرف آخر؟
من امیدوارم که روزی ما بتوانیم از این توانمندی که در داخل داریم و از قابلیت‌هایی که بیوتکنولوژی دارد برای اینکه کشوری پیشرفته با مواد غذایی سالم و به اندازه کافی که استقلال ما را حفظ کند، اشتغال ما را تامین بکند و سلامت مردم را تضمین کند، حداکثر استفاده را بکنیم.
بازهم از وقتی که در اختیار مرکز اطلاعات بیوتکنولوژی ایران قرار دادید از شما تشکر می‌کنم.
مصاحبه: نغمه عبیری