چه کسی در قبال این غفلتهای تاریخی در حوزه بیوتکنولوژی و مهندسی ژنتیک پاسخگو خواهد بود؟
مصاحبه: نغمه عبیری-
در آستانه برگزاری ششمین اجلاس متعاهدین پروتکل ایمنی زیستی کارتاهنا که قرار است از اول تا پنجم اکتبر در حیدر آباد هند برگزار شود مرکز اطلاعات بیوتکنولوژی ایران با دکتر بهزاد قرهیاضی رئیس انجمن ایمنی زیستی ایران مصاحبهای اختصاصی انجام داده است. دکتر قرهیاضی علاوه بر ریاست انجمن ایمنی زیستی …
در آستانه برگزاری ششمین اجلاس متعاهدین پروتکل ایمنی زیستی کارتاهنا که قرار است از اول تا پنجم اکتبر در حیدر آباد هند برگزار شود مرکز اطلاعات بیوتکنولوژی ایران با دکتر بهزاد قرهیاضی رئیس انجمن ایمنی زیستی ایران مصاحبهای اختصاصی انجام داده است. دکتر قرهیاضی علاوه بر ریاست انجمن ایمنی زیستی پرسابقهترین سیاستمدار و پژوهشگری است که در اجلاسهای قبل و بعد از تصویب پروتکل ایمنی زیستی کارتاهنا شرکت کرده است. وی تاسیس و ریاست اولین دوره دبیرخانه شورای ملی ایمنی زیستی و تاسیس پژوهشکده بیوتکنولوژی کشاورزی ایران را در کارنامه خود دارد.
جناب آقای دکتر قرهیاضی با تشکر از وقتی که در اختیار مرکز اطلاعات بیوتکنولوژی ایران قرار دادهاید. با توجه به اینکه تنها یک هفته به برگزاری ششمین اجلاس پروتکل ایمنی زیستی کارتاهنا که در حیدر آباد هند برگزار خواهد شد فرصت باقی است، لطفا در مورد اهمیت این اجلاس بفرمایید؟
اجلاسهای متعاهدین هر پروتکل در واقع مانند مجالس قانونگذاری کشورها در زمینه آن پروتکل محسوب میشوند. در مورد پروتکل ایمنی زیستی کارتاهنا هم همینطور است که اصل پروتکل در اواخر سال 1999 به تصویب جهانی رسیده و بعد به تدریج کشورها به عضویت آن پیوستهاند و قابلیت و ضمانت اجرایی پیدا کرده است. زمانی که مذاکرات یک معاهده بینالمللی آغاز میشود دنیایی از عدم تفاهمها به وجود میآید و به طور ویژه این عدم تفاهمها به قوانین متفاوتی بر میگردد که ممکن است کشورهای مختلف در آن زمینه خاص داشته باشند. بر فرض مثال اگر در یک کشوری قانونی وجود دارد که باید محصولات تراریختهای که در این کشور مصرف میشوند برچسبگذاری شده باشند ولی در کشور دیگری قانونی وجود دارد که ضرورتی برای برچسبگذاری نیست٬ در آن موقع در هنگام تصویب پروتکل آن کشورها دچار مشکل شده و کسانی که دور هم جمع شدهاند (هیئتهای نمایندگی حدود 200 کشور) و میخواهند یک پروتکل یا قوانین و مقرارت بینالمللی که آداب تجارت و حمل و نقل فرامرزی این نوع محصولات را تعیین میکند٬ بنویسند دچار مشکل و اختلاف نظر میشوند و باید مقرارت را به نوعی بنویسند که هیچکدام از قوانین مصوب داخلی آن کشورها را خدشهدار نکنند. به طور طبیعی در این شرایط کشورهایی مثل ایران که معمولا هیچ قانونی هم در این زمینه ندارند بیشتر متضرر میشوند چراکه هیچ نوع محدودیتی را برای هیچ کسی ایجاد نمیکنند ودر واقع محدودیت را میپذیرند بدون اینکه کوچکترین تاثیرگذاری بر مسیر تصویب این قانون داشته باشند. علت اصلی این قضیه این است که در مرحله تصویب پروتکل تمام کشورهای جهان که عضو کنوانسیون مرجع (در این مورد کنوانسیون تنوع زیستی) هستند دارای حق رای هستند. حتی کشورهایی مانند آمریکا هم که عضو کنوانسیون تنوع زیستی نیستند با اعزام هیئتهایی بلندپایه و پر تعداد و با صرف هزینههای هنگفت از جمله هزینه دعوت نمایندگان کشورهای در حال توسعه در هر اجلاس در این مذاکرات شرکت کرده و بر روند آن نفوذ موثر دارند. در هنگام تصویت اولیه هر پروتکلی مصوبات با اجماع صد درصدی باید صورت بگیرد. این آداب تدوین مقررات بینالمللی است. یعنی در پروتکل ایمنی زیستی کارتاهنا هر آنچه که وجود دارد یک روزی یک نماینده از ایران به آن رای مثبت داده است، در غیر اینصورت حتی کشورهایی مثل سی شل، کیریباتی یا کرک آیلند یا هر کشور دیگری هم که گاهی فقط چند ده هزار نفر جمعیت دارند اگر دستشان را بلند میکردند و میگفتند که رسما اعتراض دارند و این مسئله مورد قبول ما نیست آن پروتکل یا آن بند از پروتکل یا آن مسئله مورد مخالفت هرگز امکان تصویب پیدا نمیکرد. پس آنچه که مصوب شده با اجماع جهانی از جمله جمهوری اسلامی ایران صورت گرفته و به صورت قانون کشورمان به تصویب مجلس شورای اسلامی رسیده و پس از تایید شورای محترم نگهبان ابلاغ شده است. اما مباحث پیچیدهای وجود دارد که در مرحله تصویب پروتکل اجماعی در مورد آنها حاصل نشده است. در این مورد یک راه برون رفت مورد تفاهم نانوشته جهانی این است که ترتیبات این مسئله مورد اختلاف را اجلاس متعاهدین تعیین خواهد کرد. یعنی اجلاسی که اعضای صاحب رای آن فقط و فقط کشورهایی هستند که به پروتکل پیوستهاند و آن را در سیستم قانونگذاری خود به تصویب رسانیدهاند. خوب این راهحل هوشمندانهای است چراکه
1. از یک طرف موجب میشود که کشورهای بیشتری سریعتر به پروتکل بپیوندند تا در همان اوایل که هنوز همه فرصت پیوستن قانونی به پروتکل را پیدا نکردهاند و تشتت آرای کمتری وجود دارد و آرا دارای وزانت و بیشتری هستند بتوانند مسایل و مصالح خود را به تصویب برسانند.
2. در اجلاس اعضای هر پروتکل (متعاهدین) قاعده اجماع وجود ندارد بلکه قاعده اجماع اعضا وجود دارد. اگرچه همه کشورهای جهان میتوانند در این اجلاسها شرکت کنند ولی فقط آرای کشورهایی شمرده میشود که به پروتکل پیوستهاند و قانونا عضو رسمی پروتکل هستند. به این ترتیب پرمسئلهترین و مهمترین مسائل چالش برانگیز هر پروتکل به اولین اجلاسها و یا اجلاسهای متعاهدین بعدی آن موکول میشود که از اهمیت بسیار زیادی هم برخوردار است و در اینجاست که کشورها باید به دنبال تضمین منافع ملی خودشان باشند. متاسفانه در این زمینه مسئولین محترم در طی دوره اخیر بسیار بد عمل کردهاند و هیاتهای فشلی را به این اجلاس فرستادهاند که موجب تاثر و تاسف است.
یکی دیگر از مواردی که باید توجه داشته باشیم که متعاهدین به صورت منظم به آن میپردازند در واقع نظارت بر حسن اجرای قانون (پروتکل) توسط اعضا است. وقتی که یک کشور به یک کنوانسیون یا به یک پروتکل ملحق میشود علاوه بر امتیازهایی که از آنها دریافت میکند وظایفی هم بر عهدهاش متصور است. اگر این وظایف را انجام ندهد یا بد انجام بدهد شورایی به نام شورای حکام که در هر پروتکلی وجود دارد میتواند نظارت کند و گزارش بدهد و تنبیهاتی را برای آن عضو در نظر بگیرد. متاسفانه این مسئله در کشور ما مغفول واقع شده و به طور ویژه با مداخلات غیر قانونی و فرا قانونی کارشناسانی در وزارت خارجه بعضی از گزارشهایی که ما باید به پروتکل ارائه بدهیم٬ ارائه نشده و مکاتبات غیرمسئولانهای در این زمینه صورت گرفته است که در صورت علاقهمندی دستگاههای اجرایی٬ اطلاعاتی و به طور ویژه نظارتی من جمله مجلس محترم شورای اسلامی، انجمن ایمنی زیستی ایران مایل است این اطلاعات را در اختیار این مسئولان قرار بدهد تا خدای ناکرده آنچه که در مورد پروتکل منع گسترش سلاحهای هستهای گریبانگیر ایران شد در مورد پروتکل ایمنی زیستی و حق استفاده از محصولات مهندسی ژنتیک شده و فناوری مهندسی ژنتیک و محصولات تراریخته بر سر ایران نیاید.
آقای دکتر شما درکدام یک از اجلاسهای قبلی شرکت داشتهاید؟
اجلاسهای پروتکل ایمنی زیستی کارتاهنا مربوط به خیلی پیش از تصویب پروتکل ایمنی زیستی کارتاهنا بوده است. من توفیق این را داشتهام که از سال 1999 که به این مذاکرات پیوستم تا قبل از تصویب پروتکل در تمام مذاکرات آن حضور فعال داشتم و بعد از آن هم تمام مذاکرات بین دورهای و از پنج مورد اجلاسهای متعاهدین٬ چهار اجلاس را شرکت کردهام تنها موردی که متاسفانه توفیق پیدا نکردم مربوط به وقفهای بود که بلافاصله پس از به روی کارآمدن مهندس محمدرضا اسکندری و مجتبی خیام نکویی بود که مانع از حضور من در این اجلاس شدند. که بلافاصله با توجه به تمهیداتی که اندیشیده شد این امکان فراهم شد و تقریبا در تمامی مذاکرات (بدون استفاد ه از یک ریال از اعتبارات دولتی) حضور فعالی را داشتهام و به حول و قوه الهی به سهم خودم توانستهام در ایران اطلاعرسانی کنم و مسئولین محترم را از آنچه که در این اجلاسها میگذرد مطلع و با خبر کنم.
یعنی شما میفرمایید که در برخی از این اجلاسها از طرف هیات ایرانی فرستاده نشدهاید و خودتان شخصا شرکت کردهاید؟
از سال 1384 به بعد با توجه به اینکه در دولت مسئولیتی نداشتم قطعا اجازه نمایندگی دولت جمهوری اسلامی ایران را هم نداشتم ولی چه فرقی میکند وقتی که از طرف انجمنهای علمی و از طریق گروههای شناخته شده علمی جهانی در این اجلاسها شرکت کردهام توانستهام هم به هیاتهای ایرانی که در آنجا بودند مشاوره بدهم و هم بلافاصله در ایران اطلاعرسانی مناسبی از آنچه که گذشته ارائه کردم.من فکر میکنم نفس حضور انجمنهای علمی در چنین اجلاسهایی موجب هوشمندانهترعمل کردن نمایندگان رنگارنگ دولت میشده که نوعا با اعتبارات ارزی و ریالی بیتالمال در این اجلاسها شرکت کردهاند.
درست است که شما نظرات کارشناسانه خودتان را در خود اجلاس به اعضای هیئت رسمی ایرانی ارائه کردید ولی به نظر شما بهتر نبود که از قبل مثلا در اجلاس پنجم که در ناگویا برگزار شد نظرات شما را به عنوان رئیس انجمن ایمنی زیستی و افراد صاحب نظر در این حوزه ارائه میکردید و آنها با آمادگی قبلی در مورد موضوعات مورد بحث در این اجلاس شرکت میکردند؟
متاسفانه رئیس وقت پژوهشکده بیوتکنولوژی کشاورزی٬ آقای مجتبی خیام نکویی و همچنین مسئولین سابق و فعلی دبیرخانه شورای ملی ایمنی زیستی آقایان جهانشاهی و مرشدی هرگز بنای سازگاری با انجمنهای علمی از جمله انجمن ایمنی زیستی ایران را نداشتند و با وجود تلاشهای بسیار زیاد در پشت درهای بسته چند روز مانده به اجلاس دور هم مینشستند (اگر مینشستند) و مسائل باربط و بی ربط متعددی را بین خودشان رد و بدل کردند بدون اینکه اطلاعی از سوابق مذاکرات داشته باشند چراکه هیچ یک از آنها در طی بیست سال گذشته در این عرصه نبودند و حتی زمانی هم که مسئولیت داشتند در اجلاسهای بین دورهای به صورت فنی مشارکت نداشتند و در واقع به هیچ عنوان نتوانستهاند که منافع ملی را در این زمینه ارائه کنند و متاسفانه با حمایتی که مدیر ارشد امنیتی و حراستی در وزارت جهاد کشاورزی از آنها کردهاند مانع از آن شدهاند که صدایی از انجمنها هم به جایی برسد. بله من با شما همنظر هستم که همیشه بهتر این بوده و هست که اعضای هیات اعزامی از یکسال قبل (اگر نگوییم همیشه) معلوم باشند و مطالعه مستمردر این حوزه بر عهده آنها باشد که با آمادگی و مطالعه قبلی ابتدا از محتوای دستور جلسه خبر داشته باشند و سپس با رایزنی در مورد تبیین موضع برای حفظ منافع ملی و با دست پر و آماده در این اجلاس شرکت کنند. متاسفانه لااقل در سالهای اخیر ما هیچگاه شاهده چنین وضعیتی نبودیم و در برخی از اجلاسهای فنی و تخصصی حتی یک نفر هم نماینده دولت جمهوری اسلامی ایران حضور نداشته است.
برای ما توضیح بدهید که در سالهای اخیر چه صدمهای دیدهایم. مثلا یک مصوبهای در این اجلاس بدون مشارکت ایران تصویب شده و این مصوبه مشکلاتی را برای ما به وجود آورده است؟
به عنوان مثال جهان سالهای سال در مورد رژیم جبران خسارات در ذیل پروتکل ایمنی زیستی کارتاهنا مذاکراتی داشته است. من هم در بیشتر این مذاکرات به عنوان پتانسیل شخصی یا نماینده انجمنهای علمی حضور داشتهام. من هرگز و حتی در یک اجلاس ذیربط تخصصی یک نماینده از ایران را در آنجا ندیدم. این یکی از مهمترین بخشهای پروتکل است که بسیار هم جنجالی بوده است و مذاکرات متعددی حتی بین اجلاسهای متعاهدین در کشورهای مختلف صورت گرفته و به اندازه خود اجلاس در آنجا شرکتکننده حضور داشته است. برای مثال در اجلاسی که در مکزیک برگزار شد از آمریکا بیست نفر و از ژاپن پانزده نفر در این اجلاسهای بین دورهای شرکت کردهاند. اما هرگز ایران در این اجلاسها حضور نداشت. جالب اینجاست که ما گزارش غیبت ایران را به طور مستمر در سایت خودمان اعلام کردیم و برای مثال غیبت ایران در مذاکرات پیش زمینه پروتکل ناگویا- کوالالامپور را اعلام کردیم و رسانهها هم حتی این مسئله را منتشر کردهاند. خوب شما تصور بکنید که یک هیات ایرانی در اجلاس متعاهدین ناگویای ژاپن در دوسال پیش شرکت کرد و در اوج تعجب ما دیدیم که در حالیکه رئیس دبیرخانه شورای ملی ایمنی زیستی آقای مرشدی در این اجلاس حضور نداشت٬ هیچ نمایندهای هم از وزارت بهداشت و وزارت علوم و موسسه استاندارد نبود از انجمنهای علمی هم در این هیات نبودند در اوج تعجب دیدیم که فقط و فقط سه نماینده از وزارت جهاد کشاورزی به عنوان هیات ایرانی آمدهاند!. طبیعی است که با چنین هیاتی که از قبل موضع ملی را در مورد پذیرش پروتکل الحاقی ناگویا- کوالالامپور که در مورد رژیم جبران خسارت است٬ مشخص نکرده است نمی توان چیزی تحت عنوان یک موضع ملی در این اجلاس ابراز کرد یا موفق به کسب دستاوردی برای ملت شد. بنابراین این هیات در آن اجلاس با وجود اصراری که بنده و آقای دکتر ملبوبی رئیس انجمن بیوتکنولوژی ایران داشتیم که باید با تصویب این پروتکل الحاقی مخالفت صورت بگیرد٬ این هیات سه نفره سکوت اختیار کردند (رئیس انجمن بیوتکنولوژی و خود من با عنوان دیگری در آن اجلاس حضور داشتیم ولی جزو هیات ایرانی نبودیم). در واقع به دلیل اینکه آنها در پیشینه این مذاکرات نبودند طبیعتا اگر مخالفت میکردند مورد استهزا و شماتت کشورهای عضو پروتکل قرار میگرفتند که شما در هیچ مرحلهای در گذشته در هیچ یک از اجلاسها شرکت نکردهاید و هیچ موردی را عنوان نکردهاید و حالا برای چی آمدهاید و مخالفت میکنید؟!. از طرف دیگر موافقت این افراد با تصویب پروتکل الحاقی هم با توجه به اینکه هرگز ایران نقشی در تدوین آن نداشته و مخالف منافع ما بوده توجیهی نداشته است. حالا هم این مصوبه به صورت یک پروتکل الحاقی تصویب شده است. البته اگر ایران این مصوبه را نپذیرد برای ما تعهدی نمیآورد (و نظر انجمنهای علمی هم این است که ایران نباید پروتکل الحاقی را بپذیرد) ولی اگر بپذیرد برای ما تعهدات سنگینی را به دنبال خواهد داشت تعهداتی که ایران در هنگام تدوین و تبیین این پروتکل الحاقی هیچگونه نقشی در آن نداشته است. سوالی جدی که مسئولین ارشد نظام باید از این شرکتکنندگان در اجلاسها بپرسند اینست که چگونه شما متصور هستید که کشورهای جهان مثل کشورهای غربی٬ اروپایی٬ استرالیا٬ کانادا و غیره بدون حضور ایران بیایند پروتکلی را تصویب بکنند که در عین اینکه ما یک کلمه به آن نیافزودیم و از آن نکاستهایم متضمن منافع ملی جمهوری اسلامی ایران باشد؟!. این معمایی است که برای ما باقی مانده و آقایان باید به آن پاسخ بدهند.
متاسفانه آنچه البته به جایی نرسد فریاد است واین فریاد ما در حین اینکه رسانهای هم میشود هیچوقت مورد حساسیت دستگاههای نظارتی٬ اطلاعاتی٬ قانونگذاری وغیره قرار نگرفته است یا اگر هم حساس شدهاند مسائل مهمتری داشتهاند که این مسئله را پیگیری نکردهاند و الان ما در اوج بیقانونی در زمینه اجرای قانون ملی ایمنی زیستی شاهد استمرار غیبت یا حضور فشل هیات ایرانی در این مذاکرات هستیم.
آقای دکتر قرهیاضی لطفا در مورد مهمترین مسائلی که در این اجلاس مطرح میشوند توضیح بفرمایید.
در اجلاس پیشرو مسئولیتها و حقوق کشورهایی که محصولات تراریخته از خاک آنها عبور میکند یا کشورهایی که محصولات ترایخته را از خاک کشورهای دیگر عبور میدهند و در واقع ترانزیت میکنند تبیین خواهد شد. یعنی مقرارت مربوط به آنها نوشته خواهد شد. خوب مصوبات این اجلاس متعاهدین به اندازهی خود پروتکل برای متعاهدین و اعضا قانونی است. با توجه به اینکه بسیاری از کشورها هنوز در دنیا به فناوری تولید این محصولات دست پیدا نکردهاند بیش از آنچه که برای آنها واردات و صادرات این محصولات مطرح باشد عبور این نوع محصولات از خاک این کشورها مطرح است. بنابراین جمهوری اسلامی ایران هم از این قاعده مستثنی نیست. کشور ما از قدیم در شاهراه ارتباطی جهان قرار داشته و بخش عمدهای از جاده ابریشم را تشکیل میداده بنابراین موضوع ترانزیت برای کشور ما مسئله مهمی است. من تردید دارم که حتی یک جلسه مسئولین محترم ایمنی زیستی کشور ما در این زمینه گذاشته باشند. لااقل حتی کوچکترین نظرخواهی را از انجمن علمی ایمنی زیستی در این مورد به عمل نیاوردهاند.
موضوع دیگر اینست که خود دبیرخانه جهانی پروتکل کارتاهنا گزارشی را در مورد اینکه کدام کشورها به وظایف خود عمل کردهاند و کدامیک از کشورها به وظایفشان عمل نکردهاند٬ ارائه خواهند داد و همینطور گزارش خواهند داد که این پروتکل اجرایی بوده یا نه و ضعفهای آن چه بوده است تا در مورد رفع نقاط ضعف آن کارهایی انجام بشود.
در اجلاس پیشرو برنامهریزی استراتژیک پروتکل ایمنی زیستی کارتاهنا برای یک دهه آینده تدوین خواهد شد. بنابراین اگر ما حضور فعالی در اینجا نداشته باشیم که از همین الان من متاسفم اعلام بکنم که امکان حضور فعال ما فراهم نیست٬ یک دهه (آینده) ما در برنامهریزی استراتژیک عقب خواهیم بود و تاثیرگذار هم نخواهیم بود و برنامههایی هم که قرار است تدوین شود ممکن است متضمن منافع ملی ما نباشد.
یکی از مهمترین مسائلی که در این اجلاس مطرح خواهد شد تهیه راهنمای آنالیز خطر (risk assessment) و مدیریت خطر( risk management) خواهد بود. مثلا در کشور ما خیلی شنیدهاید که به دروغ میگویند آنالیز احتمال خطر برنج تراریخته انجام نشده است. البته این یک دروغ تاریخی بیش نیست. ولی به هر حال چون نمیدانند که آنالیز احتمال خطر چیست و به چه ترتیبی باید انجام شود٬ همینجوری این مسئله را به دروغ بیان میکنند و موجبات تشویش اذهان عمومی را فراهم میکنند. ولی واقعیت این است که راهنمای آنالیز خطر و مدیریت خطر موضوعات مهمی هستند که در این اجلاس بهروز و بههنگام خواهند شد و شرکت هیات ایرانی در این موضوع بسیار مهم است.
حمل ونقل فرامرزی به ویژه شناسایی و برچسبزنی موجودات زنده تراریخته که مورد تبادل بینالمللی قرار میگیرند مسائلی هستند که در این اجلاس مصوباتی در مورد آنها تدوین و تصویب خواهد شد. یکی از مهمترین مسائل هم این است که اعضای جدید کمیته پایبندی یا شورای حکام پروتکل ایمنی زیستی کارتاهنا تعیین خواهند شد که جا داشت که جمهوری اسلامی ایران برای این شورا کاندیدا بشود اگر با توجه به شناخت و جایگاه خاصی که انجمن ایمنی زیستی ایران در بین مذاکرهکنندگان دارد اگر جمهوری اسلامی ایران فردی از ایران را برای عضویت در شورای حکام معرفی میکرد ما میتوانستیم تمهیداتی بیاندیشیم و از اختیارات و جایگاه خود استفاده بکنیم تا ایران یکی از اعضای شورای حکام باشد. دیگر بینیاز از توضیح است که اهمیت شورای حکام که میتواند حکم بدهند و محدودیتها و ممنوعیتهایی را برای یک کشور ایجاد کنند٬ چقدراست. من نمیدانم که چه کسی در قبال این غفلتهای تاریخی پاسخگو خواهد بود؟.
با توجه به اینکه آییننامه اجرایی قانون ملی ایمنی زیستی هنوز تصویب هم نشده است، شما آینده ایران را در زمینه مهندسی ژنتیک چگونه پیشبینی میکنید؟
ببینید ما یکی از مترقیترین قوانین ایمنی زیستی در جهان را داریم که مرهون هوشمندی کمیسیون کشاورزی مجلس شورای اسلامی و رئیس محترم آن آقای مهندس عباس رجایی و سایر اعضای این کمیسیون، هماهنگی و تبادلنظر تنگاتنگی که بین این کمیسیون و انجمنهای علمی بیوتکنولوژی و ایمنی زیستی و متخصصین مستقل و مدیران دولتی صورت گرفت، هستیم که یک قانون بسیار بسیار خوبی تدوین و تصویب شد. متاسفانه ما شاهد تمرد و سرپیچی دولت از اجرای این قانون هستیم. برای مثال با وجود اینکه سه سال از تصویب این قانون میگذرد هنوز حتی آییننامه اجرایی آن هم به تصویب نرسیده و این درحالیست که وقتی آقای دکتر مرشدی به ریاست دبیرخانه شورای ملی ایمنی زیستی منصوب شد وعدههای بسیار زیادی را داد که من یک ماهه این آییننامه را جمع خواهم کرد و به تصویب میرسانم!. آخرین وعدهای که ایشان داده بودند در نشست تخصصی ایمنی زیستی و مهندسی ژنتیک در بهمن ماه سال قبل در مرکز تحقیقات استراتژیک بود. ایشان به عنوان سخنران مدعو اعلام کردند که آییننامه اجرایی به بهترین نحوی تنظیم شده است و تا هفته آینده رئیس جمهور آنرا ابلاغ خواهند کرد!!. در همانجا بنده بلافاصله اعلام کردم که این آییننامه تا پایان امسال یعنی سال 1390 هم ابلاغ نخواهد شد، که همینطور هم شد و الان که شش ماه دیگر هم از آن تاریخ میگذرد و بیش از دو سال است که از مدیریت ایشان میگذرد، هنوز هم ما از تصویب یک آییننامه عاجز هستیم. در همین مدت ما از بسیاری از کشورها عقب افتادهایم. در حالیکه بر اساس سند چشمانداز نظام در افق 1404 باید رتبه اول علمی- اقتصادی را در منطقه از آن خود کرده باشیم، متاسفانه در این چند سال اخیر ما شاهد از دست رفتن جایگاههایی هم که داشتیم، هستیم. با اطمینان من خدمت شما نتایج تحقیقاتی را که توسط انجمنهای علمی منتشر شده و به تصویب معاونت علم و فناوری ریاست جمهوری هم رسیده، عرض میکنم که ما در سال 1404 قطعا در حوزه مهندسی ژنتیک نه تنها رتبه اول منطقه را از آن خود نخواهیم کرد، بلکه اگر بخواهیم جایگاهی بدست آوریم مستلزم تغییر رویکرد جدی و فوری مدیریت ارشد نظام به ویژه در حوزه شایسته سالاری در بیوتکنولوژی و مهندسی ژنتیک خواهیم بود. به طور طبیعی با وجود مدیران ناکارآمدی که الان در معاونت علم و فناوری ریاست جمهوری هستند و یا ریاست ستاد توسعه بیوتکنولوژی کشور را بر عهده دارند، ما در این حوزه در سال 1404 جایگاه سوم و چهارم را هم بدست نخواهیم آورد. در حال حاضر پاکستان با کشت سه میلیون هکتار محصولات تراریخته رتبه اول منطقه را از آن خود کرده است. کشورهای میانمار، چین، هندوستان که جزو کشورهای مدنظر سند چشمانداز نظام نبوده و نیستند. ولی کشوری مثل مصر که جزو کشورهای منطقه سند چشمانداز محسوب میشود با کشت صدها هزار هکتار ذرت تراریخته در بین کشورهای پیشرفته منطقه قرار دارد و ایران هیچ جایگاهی را در این زمینه ندارد. متاسفانه روز به روز هم در حوزه مهندسی ژنتیک کشاورزی و استفاده از محصولات تراریخته عقب میرویم. تنها رتبهای را که ما میتوانیم در این زمینه در منطقه داشته باشیم که متاسفانه رتبه منفی است، رتبه واردات و استفاده از محصولات کشاورزی تراریخته است که سالانه بین سه تا پنج میلیارد دلار را بالغ میشود و قطعا از همین حالا رتبه اول منطقه محسوب میشود.
آیا شما باخبر هستید که چه کسانی و از چه سازمانهایی از طرف هیات ایرانی در این اجلاس شرکت خواهند کرد؟
بر اساس اطلاع من تا امروز که اول مهر است و نه روز بیشتر به آغاز ششمین اجلاس پروتکل ایمنی زیستی کارتاهنا باقی نمانده هیچ یک از اعضای هیات مذاکره کننده شرکتکننده در اجلاس ششم که در حیدر آباد هنوستان برگزار خواهد شد به طور کامل آماده نیستند. تنها کسی که توانسته است مجوزهای لازم برای شرکت در این اجلاس را دریافت کند آقای دکتر مرشدی است. ایشان پس از بیست سال برای اولین بار است که در این نوع اجلاسها و مذاکرات شرکت میکنند. وقتی یک فردی برای اولین بار در این نوع اجلاسها شرکت میکند همانند کسی است که از روستای کوچک و دورافتادهای در آفریقا وارد کلان شهری مثل تهران شود. واقعا چنین مذاکراتی مطالعات گسترده و آگاهی و پیشینه بسیار زیادی لازم دارد. در هر صورت ما شرکت ایشان را مغتنم میشماریم. ما به عنوان انجمن علمی ایمنی زیستی ایران مصر هستیم که ریاست پژوهشکده بیوتکنولوژی کشاورزی و کارشناسان با سابقه انجمنهای علمی کشور در این اجلاس شرکت بکنند. یادآور میشوم که در تاریخ مذاکرات پروتکل ایمنی زیستی کارتاهنا از زمان شکلگیری این مذاکرات تا به امروز در تمام ادوار رئیس پژوهشکده بیوتکنولوژی کشاورزی چه در دوره مدیریت خود بنده و چه در دوره مدیریت آقای مجتبی خیام نکویی، همیشه به عنوان یکی از اعضای اصلی هیات اعزامی حضور داشته است. از وزارت علوم، موسسه تحقیقات استاندارد و وزارت بهداشت حتما باید نمایندگانی در این اجلاس شرکت کنند و به عنوان حداقل در آنجا یک موضع شبه ملی را ارائه کنند.
به عنوان حرف آخر؟
آرزو میکنم با تدبیر مسئولین ارشد نظام، مدیران میانی به بهترین نحوی انتخاب بشوند و شایسته سالاری به عرصه مدیریت بیوتکنولوژی کشور برگردد و منافع ملی در این زمینه تضمین شود.
باز هم از وقتی که در اختیار مرکز اطلاعات بیوتکنولوژی ایران قرار دادید تشکر میکنم.
مصاحبه: نغمه عبیری