حكايت آب و نان

آورده‌اند كه حاج ميرزاآقاسي صدراعظم موذي و سيّاس محمدشاه قاجار (همان كه توطئه قتل آن رادمرد بزرگ، قائم مقام فراهاني را ترتيب داد) در حفر قنات‌ها و تهيه‌ي توپ، بسيار تلاش مي‌کرد. روزي كه براي بازديد يکي از قنات‌ها رفته بود تا از عمق چاه و ميزان آب آن، آگاهي حاصل کند، سرمقني به او اظهار داشت تاکنون به آبي نرسيده‌ايم و فکر نمي‌کنم در اين چاه رگه‌ي آبي وجود داشته باشد. حاجي گفت: به کار خود ادامه بدهيد و نااميد نباشيد. چند روز بعد، دوباره حاجي به سراغ آن چاه رفت و از نتيجه‌ي حفاري سؤال کرد. سرمقني که به حُسن تشخيص خود اطمينان داشت، در جواب حاجي گفت: همان طور که پيش از اين هم گفتم، کندن اين چاه در اين محل، بي‌حاصل است و به آب نخواهيم رسيد. دفعه‌ي سوم که حاجي براي بازديد رفت و از مقني سؤال کرد، باز مقني سربلند کرد و گفت: حضرت صدراعظم! باز تکرار مي‌کنم: اين چاه، آب ندارد و ما داريم براي کبوترهاي خدا لانه مي‌سازيم. صلاح در اين است که از ادامه‌ي حفاري در اين منطقه خودداري شود. امّا گوش صدراعظم بدهکار نبود؛ با شنيدن اين جمله از مقني، ميرزا آقاسي از کوره در رفت و فرياد زد: به تو چه مربوط است که اين زمين آب دارد يا ندارد؟ اگر براي من آب نداشته باشد، براي تو که نان دارد!

به قول مرحوم عمران صلاحي، حالا حكايت ماست.

چندي پيش خبري در پايگاه‌هاي خبري مختلف كار شده بود مبني بر اينكه مرغ‌هاي تهران به سرب آلوده هستند. مطابق متن اين خبر، "حسين صفايي مديرعامل سازمان ميادين ميوه و تره بار تهران در هفتمين جلسه علني شوراي چهارم تهران گزارش عملکرد سازمان ميادين تره بار را به اعضاي شوراي شهر ارائه کرد و در اين گزارش اعلام داشت که بر اساس آخرين بررسي‌ها مرغ‌هايي که در تهران عرضه مي‌شوند هورموني نيستند ولي داراي 47 درصد سرب و 17 درصد کادميوم هستند." و در پي آن، "وي ادامه داد: همچنين سيب و پرتقال بيشترين ميوه‌هاي وارداتي هستند که در موضوع دستکاري ژنتيکي مورد مطالعه قرار مي‌گيرند."

گرچه اگر از منظر علمي به موضوع نگريسته شود، ايرادات زيادي به همان چند جمله اوّل مي‌توان گرفت؛ مثل اينكه معناي اينكه «مرغ‌هايي که در تهران عرضه مي‌شوند هورموني نيستند ولي داراي 47 درصد سرب و 17 درصد کادميوم هستند» چيست؟ يعني 47 درصد از مرغ‌هايي كه در تهران عرضه مي‌شوند، از سرب و 17 درصد از كادميوم تشكيل شده است؟!! يا اينكه جمله‌ي درست اين است كه در 47 درصد از نمونه‌هاي گرفته‌شده، آلودگي با سرب و در 17 درصد از اين نمونه‌ها، آلودگي با كادميوم مشاهده شده است؟ و اگر چنين باشد، ميزان آلودگي چقدر بوده است؟ زير حدّ مجاز يا بالاتر از آن؟ و حدّ مجاز چه مقدار است؟ و با چه روشي اين اندازه‌گيري‌ها و استنتاج‌ها به عمل آمده است؟ و … . و حتّي به اين موضوع نيز نمي‌پردازيم كه اين خبر هم بعداً تكذيب شد و اعلام شد كه مرغ‌هاي تهران سرب ندارند!!

روي سخن من با اين قسمت از خبر است كه « سيب و پرتقال بيشترين ميوه‌هاي وارداتي هستند که در موضوع دستکاري ژنتيکي مورد مطالعه قرار مي‌گيرند». مفهوم اين جمله آن است كه سازمان ميادين ميوه و تره‌بار تهران با صرف هزينه‌هايي از بيت‌المال، نمونه‌هاي سيب و پرتقال وارداتي و احتمالاً ساير محصولات را براي بررسي وجود دستكاري ژنتيكي در آنها به آزمايشگاه مي‌فرستد. البته در گزارش مشاراليه و خبرها نيامده بود كه اين كار تا چه ميزان مؤثر بوده است. يعني آيا در ميان اين نمونه‌هايي كه به آزمايشگاه فرستاده شده است، تاكنون چند نمونه مورد شناسايي قرار گرفته كه مورد دستكاري ژنتيكي قرار گرفته بوده است؟ و اين كدام آزمايشگاه است كه نمونه‌هاي مذكور را مورد بررسي قرار مي‌دهد و چه هزينه‌ها و رانت‌هايي صرف راه‌اندازي آن شده است؟ و بابت بررسي هر نمونه، چه هزينه‌اي صرف مي‌شود؟

گرچه ما جواب تمام اين پرسش‌ها را مي‌دانيم، ولي خوب است كه سازمان ميادين ميوه و تره‌بار تهران به شوراي شهر و شهروندان تهران توضيح دهد كه در حالي كه هيچ خبري در هيچ يك از منابع علمي و حتي خبري دنيا وجود ندارد كه در يك كشور درختان سيب و پرتقال مورد دستكاري ژنتيكي واقع شده و مورد رهاسازي قرار گرفته باشد، صرف هزينه براي بررسي وجود دستكاري ژنتيكي در سيب و پرتقال وارداتي با چه توجيهي انجام مي‌شود؟ و اساساً بر چه مبنايي سازمان ميوه و تره‌بار تهران خود را موظف به بررسي وجود دستكاري ژنتيكي در دو محصول سيب و پرتقال وارداتي ديده است؟ اينجاست كه انسان به ياد حكايت «حاجي ميرزا آقاسي» خودمان مي‌افتد. بررسي وجود دستكاري ژنتيكي براي ما آب هم نداشته باشد، براي بعضي‌ها حتماً نان دارد!

نوشته‌ای از دکتر الیاس مرتضوی عضو هیئت علمی پژوهشکده بیوتکنولوژی