رویان؛ ازهمانندسازی شنگول، منگول و حبه انگور تا نجات حیوانات درحال انقراض

پژوهشکده کوچک رویان که مرحوم دکتر سعید کاظمی آشتیانی آن را در سال 1370 بنا کرد، بنیانی برای انجام تحقیقات ده‌ها پژوهشگر ایرانی شد و به تدریج در زمینه‌های مختلف علمی آنقدر پیشرفت کرد که توانست نام ایران را در بین کشورهای دارای آخرین تکنولوژی‌های سلولی قرار دهد.

پژوهشگران ایرانی در مراکز و بخش‌های مختلف پژوهشگاه رویان در این دو دهه که از تاسیس آن می‌گذرد، توانسته‌اند دستاوردهای بزرگی را در زمینه‌هایی همچون همانندسازی حیوانات به منظور تکثیر نژادهای برتر و نجات گونه‌های درحال انقراض مانند قوچ قمیشلوی اصفهان به دست آورند.

پژوهشگاه رویان فعالیت خود را در زمینه همانندسازی از سال 1380 آغاز کرده است.

تولید حیوانات به دو روش همانندسازی و تراریخته

معاون پژوهشی آموزشی پژوهشگاه رویان در مورد تولید حیوانات اظهار داشت: تولید حیوانات به روش‌های همانندسازی و ترنس ژن (دستکاری ژنتیک) با هدف تولید داروهای نوترکیب برای سهولت در درمان بیماران از سال 1380 آغاز شد.

دکتر عبدالحسین شاهوردی با بیان اینکه در هشتم مهرماه سال 1385 نخستین حیوان متولد شده به روش همانند سازی با نام رویانا در پژوهشگاه رویان اصفهان متولد شد، افزود: این حیوان که یک گوسفند بود حدود چهار ساعت زنده ماند و سپس مرد اما تولد آن مبنایی شد برای انجام پژوهش‌های بیشتر در این زمینه که تاکنون نیز ادامه یافته است.

وی اظهار داشت: پس از تولد رویانا و کسب تکنولوژی تولید حیوانات همانندسازی شده، به منظور بهینه‌سازی این تکنولوژی برای ادامه کار گاو را انتخاب شد که وضعیت شیردهی بیشتری داشته باشد و در نتیجه گوساله‌های بنیانا در بیستم تیرماه سال 1388 و تامین  در سی ام مردادماه همان سال به همین روش در پژوهشگاه رویان اصفهان به دنیا آمدند که به ترتیب 7 و 3 روز زنده بودند.

شاهوردی گفت: در مرحله بعدی به دلیل اینکه تولید گاو هزینه‌های زیادی را به مجموعه تحمیل می‌کرد، بز که وضعیت شیردهی بهتری داشت، انتخاب شد و در نتیجه آن دو بزغاله با نام حنا به ترتیب در 23 فروردین و 23 تیرماه سال 1388 در پژوهشگاه رویان اصفهان متولد شدند.

وی ادامه داد: بزغاله‌های شنگول، منگول در نوزدهم دی ماه سال 1388 و حبه انگور در سوم اردیبهشت ماه سال 1389 به روش ترنس ژن که شامل شبیه‌سازی و دستکاری ژنتیک توامان است، در پژوهشکده رویان مرکزی در تهران متولد شده‌اند.

به گفته شاهوردی، شنگول مرده است اما فرزندان شنگول شامل 2 ماده و 1 نر همچنان زنده و در مزرعه رویان در اصفهان نگهداری می‌شوند.

وی با بیان اینکه منگول و دو بچه‌اش شامل یک نر و یک ماده زنده هستند، افزود: شش بزغاله متولد شده با نام حبه انگور نیز زنده هستند اما بچه‌دار نشده‌اند. هفت بزغاله متولد شده با نام حنا نیز همچنان زنده هستند.

همانندسازی حیوانات با 3 هدف تکثیر نژادهای برتر حیوانات، نجات حیوانات در حال انقراض و تولید دارو

تکثیر نژادهای برتر

معاون پژوهش و آموزش پژوهشگاه رویان گفت: یکی دیگر از مواردی که در آن از همانندسازی استفاده شد، تکثیر نژادهای برتر حیوانات است؛ بخشی از تجربه ما در زمینه همانندسازی به صنعت دامداری منتقل شد.

شاهوردی افزود: گاهی به دلایلی دامداران مجبور هستند که به عنوان نمونه یک گاو که دارای خواص ژنتیک و شیردهی بالایی است، از بین ببرند در چنین مواردی برای حفظ و تداوم نژاد اینگونه حیوانات تخمدان‌های این گاوها جدا و تخمک‌ها از آنها خارج و در محیط آزمایشگاه با اسپرم خوب تلقیح می‌شود و در نهایت جنین با نژاد برتر را تولید کردیم.

وی توضیح داد: دامپروری‌های بزرگ در سطح دنیا با استفاده از این روش جنین‌های برتر را تولید و آنها را به دام‌های معمولی منتقل می‌کنند و به این ترتیب نسل دام خود را تغییر می‌دهند و در نهایت نژاد با کیفیت برتر را تکثیر می‌کنند.

شاهوردی گفت: در کشور ما نیز در یک مورد دامی که قرار بود در یکی از دامداری‌ها از بین برود و حذف شود، به همین روش از تخمک‌های آن 12 گوساله با همان پتانسیل تولید شیر، تکثیر شد و درحال حاضر زنده و در دامداری در اصفهان نگهداری می‌شوند.

وی با بیان اینکه پژوهشگران پژوهشگاه درحال حاضر جنین‌هایی از نژادهای برتر برخی حیوانات را تولید کرده‌اند، افزود: ما به دامدارها اعلام کرده‌ایم که این توانایی را داریم که به دامدارانی که متقاضی هستند جنین‌های خوب را ارایه دهیم.

شاهوردی ادامه داد: به منظور کمک به پیشبرد صنعت دامداری و رونق اقتصادی کشور به دامداری‌ها اعلام کرده‌ایم که می‌توانیم جنین‌های برتر را به آنها ارایه دهیم تا انتقال صورت بگیرد و در نهایت در صورت مشاهده موفقیت در تکثیر نژاد هزینه آن را به ما پرداخت کنند.

وی گفت: استفاده از روش همانندسازی در تکثیر نژادهای برتر حیوانات از حدود سال 1386 در کشور ما آغاز و از سال 1390 تاکنون توانسته‌ایم 12 گوساله با پتانسیل ژنتیک را تولید کنیم.

جلوگیری از انقراض نسل حیوانات

معاون پژوهش و آموزش پژوهشگاه رویان اظهار داشت: یکی دیگر از کاربردهای همانندسازی در جلوگیری از انقراض نسل حیوانات در حال انقراض است.

شاهوردی افزود: استفاده از این تکنولوژی در ایران به منظور نجات نسل قوچ قمیشلو در منطقه اصفهان آغاز شده است.

وی ادامه داد: با این روش از قوچ قمیشلو، یک مورد قوچ را به دنیا آوردیم اما جنین‌های او را به گوسفند معمولی منتقل کردیم و به این طریق هشت مورد تولد داشته‌ایم اما هیچ کدام زنده نماندند. شاهوردی گفت: در این زمینه نیاز به مطالعه بیشتر داریم و می‌توانیم آن را برای سایر حیوانات نیز به کار ببریم.

تولید دارو

معاون پژوهش و آموزش پژوهشگاه رویان اظهار داشت: امروزه صنعت تولید دارو در جهان بر تولید داروهای نوترکیب متمرکز شده است و تلاش می‌شود با استفاده از دستکاری‌های ژنتیک این دسته از داروها تولید و در درمان بسیاری از بیماری‌ها به کار گرفته شود.

شاهوردی تولید داروهای نوترکیب را با استفاده از دو روش امکان پذیر دانست و گفت: داروهای نوترکیب با استفاده از سلول‌ها و یا تولید حیواناتی که پروتئین مورد نیاز تولید دارو را در شیر خود داشته باشند، به دست می‌آید.

تولید فاکتور 9 با خاصیت انعقاد خون

دکتر شاهوردی گفت: برای تولید فاکتور 9 ، ژنی را که مسئول ترشح پروتئین فاکتور 9 بود از سلول انسانی جدا کردیم و آن را در محیط آزمایشگاه به یک سلولی که از بز گرفته شده بود، وارد کردیم؛ به این ترتیب ژن موردنظر در داخل ژنوم سلول بز نشست و در محیط آزمایشگاه سلول‌هایی به دست آمد که ژن مسئول ترشح پروتئین فاکتور 9 را داشت.

شاهوردی با بیان اینکه تولید فاکتور 9 به روش ترنس ژن و همانند سازی توامان صورت گرفته است، افزود: پس از تولید سلولی که در محیط آزمایشگاه ترنس ژن یعنی ژن خارجی به آن وارد شده بود، این سلول به روش همانندسازی به یک تخمکی که هسته آن را خارج کرده بودیم، منتقل کردیم و به این ترتیب جنین حاوی فاکتور 9 متولد شد.

تولد نسل سوم شنگول و منگول حاوی فاکتور 9

شاهوردی اظهار داشت: شنگول و منگول متولد شده به روش ترنس ژن و همانندسازی حاوی فاکتور 9 بودند؛ فاکتور 9 برای انعقاد خون به کار می‌رود و در مورد بیماران هموفیلی که مشکل انعقاد خون دارد، کاربرد دارد.

شاهوردی افزود: با تولد شنگول و منگول و ادامه راه، نسل سوم این حیوانات نیز شامل 9 مورد متولد شدند و همچنان به 2 روش همانندسازی و عادی و در 2 جنس نر و ماده درحال تکثیر هستند. شیر این حیوانات چندین بار پس از زایمان جمع آوری شده و اکنون در فریزرهای آزمایشگاهی نگهداری می‌شوند. شاهوردی با بیان اینکه اکنون در مرحله جداسازی فاکتور 9 از شیر این حیوانات هستیم، افزود: پس از تولید فاکتور 9 باید مراحل اخذ مجوز و تولید صنعتی آن را از وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی دنبال می‌کنیم.

تولید پروتئین PTA ضد انعقاد خون

معاون پژوهش و آموزش پژوهشگاه رویان حبه انگور نیز که به روش ترنس ژن و همانندسازی توامان در پژوهشگاه رویان اصفهان متولد شد، حاوی پروتئین PTA بود.  شاهوردی گفت: پروتئین PTA  ضد لخته شدن خون است و اگر به موقع به بیمار تزریق شود می‌تواند در پیشگیری از بروز سکته‌های قلبی و مغزی موثر باشد.

وی افزود: این پروتئین مانع لخته شدن خون و همچنین سبب رفع لخته‌های خون می‌شود؛ به این ترتیب می‌تواند از انسداد رگ‌ها و بروز عوارض مختلف پیشگیری کند.

فعالیت‌های پژوهشگاه رویان به عنوان یکی از مراکز تحقیقاتی کشور از زمان تاسیس آن در سال 1370 و به همت دکتر سعید کاظمی آشتیانی که به صورت یک پژوهشکده کوچک در تهران بود تاکنون از روند روبه رشدی در زمینه مختلف برخوردار بوده است.

تولید حیوانات به روش‌های همانندسازی و ترنس ژن به منظور تولید داروهای مورد نیاز بیماری‌های مختلف، استفاده از سلول‌های بنیادی جنین، بزرگسالان و خون بند ناف در درمان بیماران و تولید پروتئین‌های نوترکیب از جمله این فعالیت‌ها است. همچنین فعالیت در زمینه درمان و رفع مشکل ناباروری، مشارکت در 2 پروژه بین المللی معتبر برای انجام تحقیقات علمی با عناوین "شناسایی پروتئین‌های غشای سلول‌های بنیادی" و "پروتئومیکس انسانی"، تحقیقات در زمینه استفاده از روش‌های شبیه سازی برای تولید اندام‌های انسانی با کمک ژن‌های حیوانی و حمایت از پایان نامه‌های دانشجویان دوره دکترای بیولوژی تکوینی و راه‌اندازی دوره‌های کارشناسی ارشد و دکترای رشته بیوتکنولوژی تکوینی از دیگر فعالیت‌های این پژوهشگاه به شمار می‌رود.

دکتر سعیدکاظمی رییس سابق پژوهشکده رویان و جهاد دانشگاهی دانشگاه علوم پژشکی ایران و دارای درجه دکترای تخصصی جنین شناسی از دانشگاه تربیت مدرس پس از سال‌ها تلاش و فعالیت بسیار در زمینه‌هایی همچون پیشبرد علم ژنتیک، سلول‌های بنیادی و همانندسازی روز 14 دی ماه 1384 در سن 44 سالگی دارفانی را وداع گفت.

منبع: خبرگزاری جمهوری اسلامی (ایرنا)- گفت وگو از: ناهید شفیعی