خداحافظی با “پدر زمین”

"من از همه شما می خواهم که دست به کار شوید. همه ما باید با یکدیگر همکاری کنیم تا بتوانیم نه فقط یک محصول غذایی، بلکه تمام محصولات گیاهی و حیوانی را بهبود بخشیم. هر سال۸۴ میلیون نفر به جمعیت بشر روی زمین افزوده میشود. مسوولیت سنگینی بر دوش ما نهاده شده است".

 این جملات نورمن بورلاگ، دانشمند برجسته ای است که تنها کمی پیش از مرگش و در ۹۵ سالگی ایراد کرده بود.

در دنیای علوم معاصر از او به عنوان«پدر زمین» و «پدر انقلاب سبز» یاد میشود. نورمن بورلاگ دانشمند سرشناسی بود که بدون شک بسیاری از کشورهای فقیر جهان که همواره با گرسنگی دست و پنجه نرم میکردهاند، ادامه حیات جوامع خود را مدیون تحقیقات و دستاوردهای محققانی از جمله وی هستند.

بورلاگ همواره بر این عقیده بود که کشاورزان در سراسر جهان می توانند با استفاده از روش های نوین کشاورزی غذای بیشتری تولید کنند. یکی از نگرانی های اصلی وی، سهیم نشدن فناوری های نوین در توسعه زیرساختارهای کشاورزی بود. او همواره از این نکته بیم داشت که با نهادینه شدن کشاورزی سنتی در جهان، پاسخگویی به نیاز غذایی در سالهای آتی به امری غیرممکن تبدیل شود. راهبرد کلی بورلاگ استفاده از توانمندی های علمی و تحقیقاتی برای افزایش تولیدات غذایی در سراسر جهان بود. وی همواره بر این نکته تاکید داشت که باید از بازوی علم برای تقویت ظرفیت های تولید محصولات کشاورزی و نظایر آن، همپای افزایش خیره کننده جمعیت زمین استفاده کرد. او نیاز مبرم به منظور تولید غذای بیشتر برای جمعیت روزافزون جهان را احساس می کرد و بر این باور بود که تمام دانشمندان در همه رشته ها باید برای یافتن راه حل این معضل پیشقدم شوند.

وی سال ۱۹۹۳ و در جریان سخنرانی در نیواورلئان آمریکا خطاب به حاضران گفت: "جمعیت زمین در حال افزایش است و گرسنگی نیز به دنبال آن بیشتر می شود. متاسفانه این امکان وجود ندارد که عقربه های ساعت را به دهه ۳۰ عقب برد، زمانی که جمعیت زمین تنها ۲/۲ میلیارد نفر بود، در حالی که تخمین زده می شود سال ۲۰۲۵ جمعیت زمین به 3/8 میلیارد نفر برسد."

تاکید این دانشمند برجسته بر تامین منابع غذایی برای تمام مردم زمین به عنوان یک اصل بنیادین همواره مورد توجه محافل علمی و تحقیقاتی جهان قرار داشت. او در زمان دریافت جایزه نوبل با اشاره به اهمیت تامین منابع غذایی برای تک تک افراد در دنیا گفت: "تامین منابع غذایی آن هم به میزان کافی، نخستین بخش از عدالت اجتماعی محسوب میشود، در غیر این صورت هیچ صلحی وجود نخواهد داشت".

در سطح بین المللی و همچنین داخلی از نورمن بورلاگ به عنوان شخصیت تاثیرگذار علمی یاد میشود. وی سال ۱۹۸۶ بنیاد جایزه جهانی غذا را در ایالت آیوا راه اندازی کرد که هر سال جایزهای به مبلغ ۲۵۰ هزار دلار به شخصی که کار و مطالعات او به بهبود عرضه آذوقه در جهان کمک کند، اهدا میکند.

دکتر بورلاگ در مردادماه سال 1379 هجری شمسی به دعوت وزارت جهاد کشاورزی سفری به ایران داشتند و مورد استقبال گسترده دانشجویان و محققان ایرانی قرار گرفتند. در این سفر لوح تقدیر و مدال طلای وزارت جهاد کشاورزی به پاس خدمات ارزنده وی به کشاورزی جهان و مبارزه با فقر و گرسنگی به ایشان اهدا شد.

در حالی که انتظار میرود جمعیت زمین تا ۲ دهه آتی از مرز 5/8 میلیارد تن نیز فراتر رود. نیاز بشر به تولید غذای بیشتر و سالم همچنان افزایش مییابد. دکتر بورلاگ در حالی چشم از دنیا فرو بست که جوامع علمی را متوجه خطرات زیاد ناشی از گرسنگی فزاینده و غفلت از بهرهبرداری از ابزارهای علمی برای افزایش تولیدات غذایی کرده بود. بسیاری بر این عقیده هستند که کشاورزی نوین بر پایه تلاش دانشمندانی همچون بورلاگ استوار شده است؛ تلاشی که در آن استفاده از ابزارها و توانمندیهای علمی به عنوان اهرم خروج از بحرانهای غذایی و اقتصادی و شکوفایی زیرساختارهای مختلف جوامع در نظر گرفته میشود.

برگرفته از روزنامه جام جم مورخ 30 شهریور 1388 به مناسبت درگذشت دکتر نورمن بورلاگ به قلم مهدی پیرگزی

ویرایش و تلخیص: دکتر بابک ناخدا