کشاورزی ارگانیک مخل تامین امنیت غذایی بشر

در سال 1280 هجری شمسی جمعیت ایران حدود 10 میلیون نفر بود. پس از گذشت کمتر از 1 قرن در سال 1375 جمعیت ایران 6 برابر شد و از مرز 60 میلیون نفر گذشت. در حال حاضر نیز جمعیت ایران از مرز 77 ملیون و هفتصد هزار نفر گذشته است. از آنجا که متوسط نرخ رشد سالانه جمعيت در كشورهاي در حال توسعه حدود 1/2 درصد است یعنی رشد انفجاری جمعیت وارتباط جمعیت با غذا و در برخی موارد با فضا و محیط زیست مورد توجه بوده و نگرانی مخالفان افزایش جمعیت نیز از نظر کمبود یا کاهش مواد غذایی برای جمعیت بسیار زیاد است.

در چنین شرایطی پیش بینی می‎شود که جمعیت کشور طی یک دهه به ۱۰۰ میلیون نفر برسد که از این تعداد تنها بیست میلیون نفر در مناطق روستائی و هشتاد میلیون نفر در مناطق شهری زندگی خواهند کرد. بی‎گمان تغذیه چنین جمعیتی که بیشترشان مصرف کننده اند، بار عظیمی بر دوش جامعه می‎گذارد. به عبارت دیگر بر اساس آمار ارائه شده از سوی سازمان حفاظت محیط زیست برای هر نفر که به جمعیت اضافه می‎شود، باید چهار هزار متر مربع زمین زیر کشت برود و این در حالی است که هر ساله 6 میلیون هکتار از زمین‎های کشاورزی جهان از بین می رود

در حال حاضر وضعیت تغذیه مردم کشور ما در مقایسه با برخی از کشورهای آسیائی و بسیاری از کشورهای آفریقایی بهتر است، اما آمار نشان می‎دهد که حدود یک ششم مردم کشور ما دسترسی به غذای با استناد به گزارش ارائه شده از سوی رئیس امور اراضی کشوردر سال 93 حدود 14 میلیون از اراضی کشاورزی به بخش زراعت اختصاص دارد که نسبت به سال 82، 6.2 درصد کاهش پیدا کرده است.همچنین مطابق نتایج سرشماری متوسط اراضی کشاورزی یک بهره بردار با زمین در کل کشور 4.9 هکتار است. در مقام مقایسه باید اشاره کرد که این متوسط در کشورهایی نظیر کانادا، برزیل، انگلستان و آمریکا به ترتیب 273، 72، 71 و 178 هکتار است. داده‎های آماری حکایت از آن دارد که سرانه هر ایرانی از این اراضی حدود 2400 متر بوده که نصف سرانه مردم کشورهای توسعه یافته است.

با تمام این اوصاف و با وجود واقعیات موجود شاهد رویکرد تولید محصولات ارگانیک در کشور هستیم. در حالی که بر اساس مطالعه محیطی که در سال 2008 در سازمان ملل صورت گرفته مشخص شده است که عملکرد این محصولات در مقایسه با حالت معمول کشاورزی بسیار کمتر است. پژوهش‎های صورت گرفته شده در سازمان حفاظت محیط زیست دانمارک نشان داده که درمزارع ارگانیک تولید سیب زمینی وچغندر قند به سختی نیمی ازکل خروجی تولید شده توسط کشاورزی مرسوم، در همان منطقه است. این رویکرد نه تنها نمی‎تواند به موازات افزایش روند جمعیت برای تولید غذای کافی مناسب عمل کند بلکه با هدف بهره‎وری برتر در زمان طولانی‎تر منافات داشته و حتی در برخی از فصول سال با توجه به نوع کشت و کار محصولات ارگانیک، جای خالی این محصولات در بازار دیده می‎شود. لازمه تولید این محصولات استفاده از فضا، زمان و نیروی کاری بالا جهت ایجاد تعامل بیشتر کشاورز با محصول است تا بتواند بدون نیاز به سموم و مواد شمیایی با مداخله به موقع برای رفع و کنترل بیماری‎ها و علف‎های هرز اقدام و محصول اندکی را تولید کند که مستلزم مهارت ویژه، مشاهده دقیق و درک بیشتری برای هشدار به سیستم کشاورزی خود با هدف اصلاح مشکلات بوجود آمده برای گیاهان هستند. در نهایت این محصول در اختیار مصرف کنندگان قرار خواهد گرفت که طبق استدلال نورمن بورلاگ، پدر انقلاب سبز جهان و برنده جایزه جهانی غذا، این گروه مصرف کننده بسیار ناچیز هستند و اگر در تلاش برای انجام آن باشیم سطح وسیعی از جنگل‎ها و زمین‎های ما تنها برای مدت کوتاهی جوابگو خواهند بود. طبق استدلال صریح جان اسمبلی شیمیدان دانشگاه کمبریج بزرگترین فاجعه‎ای که بشر می تواند در این قرن با آن مواجه شود گرم شدن کره زمین نیست، بلکه روی آوردن جهان به کشاورزی ارگانیک و نابودی 2 میلیارد نفردر جهان است.

براساس یک متاآنالیز انجام شده در سال 2011 که در مجله نیچر به چاپ رسیده است نشان می‎دهد در شرایط یکسان و مساعد کشاورزی سنتی و ارگانیک حدود 40 درصد کاهش عملکرد در محصولات ارگانیک مشاهده شده است. این درحالی است که طبق گزارش رئیس خانه کشاورز میزان هوموس خاک کشور زیر 4/0 درصد و در دنیا بیش از 2 درصد است و میزان بارندگی کشور از 260  میلی متر در سال به 201 میلی‎متر در سال کاهش پیدا کرده است در نتیجه شرایط لازم برای کشت ارگانیک در کشور فراهم نیست.

گزارشات حاکی از آن است که کشاورزان در کشورهای ثروتمند سال‎های متمادی از کودها، سموم و آفتکش­های شیمیایی برای به حداکثر رساندن تولید محصولات کشاورزی خود استفاده کرده‎اند ودر حالی که بقایای این ترکیبات در خاک‎ها وجود داشته، این زمین‎ها را تبدیل به کشاورزی ارگانیک کرده‎اند. قطعا بعد از گذشت چند سال این عملکرد به کمترین حد خود کاهش پیدا کرده و کشاورزان ناچار به تغییر رویه و اعمال رویکرد جدید خواهند بود.

در مورد کیفیت و سلامت این محصولات هم جای تامل وجود دارد چرا که در برخی موارد وجود سم افلاتوکسین در این محصولات گزارش شده است که سومین عامل سرطان در جهان شناخته شده است. بر طبق گزارشی از آژانس بازرسی غذای کانادا (CFIA) در سال 2015 سطح بالایی از سم آفلاتوکسین  در ذرت‎های ارگانیک وارد شده از هند به این کشور مشاهده شد. (شبکه اطلاع رسانی AGC کانادا). بر طبق گزارش ارائه شده این سم می‎تواند در طی حمل و نقل، انبار و تا زمان ارائه به بازار در این محصولات افزایش یابد و به همین منظور انجام این آزمایش قبل از حمل و نقل از نظر این آژانس قابل قبول نیست. نتایج پژوهش‎های صورت گرفته شده بر روی 91 گیاه ادویه ای ارگانیک نشان داده است که 41 گیاه دارای سطح بالایی افلاتوکسین است که از حد مجاز اتحادیه اروپا بالاتر بوده و بدین منظور انجام اقدامات سختگیرانه‎ای در تولید این محصولات پیشنهاد شده است.

تاکید بر این موضوع است که وقتی تولید محصولی که جوابگوی نیاز غذایی جامعه نیست و نیاز به هزینه هنگفت برای تولید دارد و از طرفی دلایل قطعی و ثابت شده در مورد احتمال آسیب به سلامت این محصولات وجود دارد چرا باید در سبد غذایی مردم به عنوان محصول سالم گنجانده شود.

توسعه پایدار باید در جهت امنیت غذایی بوده و نگرانی تامین غذای بشر را بر طرف کند. از اینکه در محصولات ارگانیک سم و کود استفاده نمی‎شود خوب و خوشایند است ولی اینکه به دلیل عدم استفاده این نهاده‎های کشاورزی سم دیگری در اثر قارچ آسپرژیلوس تولید شود و از طرفی شاهد کاهش عمکرد باشیم و گروه محدودی مصرف کننده را پوشش دهد نیاز به تامل دارد.

طبق قاعده معیشت هر کاری که معیشت را تامین کند باید انجام و اگر جلوی معیشت را بگیرد باید جلوی آن گرفته شود. بنابراین برای رفع فوری نیازهای كشاورزی پایدار در جهان، لازم است برنامه ریزی‎های جامعی انجام شده و در جهت رفع نیازهای روبه رشد جمعیت جهان با هدف حفاظت از منابع طبیعی تلاش شود. در این میان استفاده از فناوری مهندسی ژنتیك در كنار پیشرفت‎های مهم در سایر رشته ها ضروری است تا از این طریق تولید محصولات غذایی اصلی و كارایی تولید افزایش یابد، مشكلات زیست محیطی كاهش پیدا كند و دسترسی بیشتر به غذا میسر شود.به جای بهره‎وری کم در مدت زمان طولانی می‎توانیم به بهره‎وری زیادتر در مدت زمان طولانی تر برسیم و نسل‎های آینده ما نیز این فرصت را داشته باشند که از منابع موجود استفاده کنند. علم راه بشر را باز گذاشته تا با تکیه بر پتانسیل‎ها و با الگو از خود طبیعت راهی را پیدا کند که بر نگرانی‎ها غالب شود، استفاده از فناوری‎های نو در کشاورزی، تولید محصولات مقاوم و کودها و سموم زیستی، محصولات متحمل به خشکی و غیره  نه تنها باعث توسعه پایدار خواهد شد بلکه امنیت غذایی را نیز تامین خواهد کرد.

برای تولید غذا آن هم ناکافی ضروری است که سالانه میلیاردها دلار صرف خرید سموم شیمیایی و علفکش‎ها شود و بقایای این سموم در محصولات، اثرات ناخوشایند در حد شدید بر سلامت انسان را در پی خواهد داشت. اگر قرار باشد این نهاده‎ها حذف شوند و محصولات ارگانیک تولید شوند تولید غذا از ناکافی به تولید غذای ناچیز تبدیل شده و سم افلاتوکسین در محصولات اثرات به نسبت ناخوشایندتری را به جاخواهد گذاشت.با توجه به مطالب گفته شده بنا نداریم تولید محصولات ارگانیک را به طور کامل نفی شود. بلکه در مورد ترویج محصولات ارگانیک و به ویژه عدم نظارت بر فرآیند و فرآورده نهایی و جایگزینی فاجعه آفرین آن به جای محصولات مدرن و کشاورزی پیشرفته به طور جدی به مسولان هشدار می‌دهیم.

زهرا کهریزی- کارشناس ارشد بیوتکنولوژی

منبع: روزنامه تعادل