مهندسی ژنتیک، فناوری طبیعت دوست
دکتر مهدی زهراوی*- شاید برای شما پیش آمده باشد که پس از خریداری اقلام سبزی و صیفی و در مراجعت به منزل، یکی از آن خیارهای خوش رنگ و شکل و به زعم عمومِ مردم “بیمزه” را میل بفرمایید و از طعم عجیب آن که به شیرینی میزند شگفت زده شوید. این طعم عجیب مربوط به باقیمانده سمی است که سابقاً در کیسه های پلاستیکی حاوی محصول برداشت شده، نه به جهت دفع آفات، بلکه برای افزایش ماندگاری آن، استفاده می شد. مثالهایی از این دست بسیار است. متاسفانه با وجود مشکلات فراوان تولید در بخش کشاورزی، اقدامات نظارتی و قضایی به تنهایی در رفع چنین معضلاتی نمی تواند راهگشا باشد و لذا باید به دنبال راه حلهای اساسی در قالب فرمول “پیشگیری قبل از درمان” باشیم. حال چنانچه یک فناوری نوظهور …
مهندسی ژنتیک، فناوری طبیعت دوست
شاید برای شما پیش آمده باشد که پس از خریداری اقلام سبزی و صیفی و در مراجعت به منزل، یکی از آن خیارهای خوش رنگ و شکل و به زعم عمومِ مردم “بیمزه” را میل بفرمایید و از طعم عجیب آن که به شیرینی میزند شگفت زده شوید. این طعم عجیب مربوط به باقیمانده سمی است که سابقاً در کیسه های پلاستیکی حاوی محصول برداشت شده، نه به جهت دفع آفات، بلکه برای افزایش ماندگاری آن، استفاده می شد. مثالهایی از این دست بسیار است. متاسفانه با وجود مشکلات فراوان تولید در بخش کشاورزی، اقدامات نظارتی و قضایی به تنهایی در رفع چنین معضلاتی نمی تواند راهگشا باشد و لذا باید به دنبال راه حلهای اساسی در قالب فرمول “پیشگیری قبل از درمان” باشیم. حال چنانچه یک فناوری نوظهور بتواند با انجام تغییرات ژنتیکی، ماندگاری این محصولات را افزایش داده، طعم آنها را بهبود بخشد و آنها را از مصرف سموم شیمیایی دفع آفات بی نیاز سازد و بدین وسیله سلامت مصرف کننده و درعین حال پاکیزگی محیط زیست را تضمین کند، آیا ممانعت از چنین فناوری فقط به صرف وجود شبهه و نه حتی وجود یک مورد متقن از آثار سوء آن برسلامتی، منطقی می باشد؟ این در حالی است که سالانه بالغ بر 20 میلیون لیتر سموم دفع آفات در کشور مصرف می شود و 80 شرکت واردات سم در بازاری به ارزش رسمی 150 میلیون دلار (و بازار غیررسمی چندین برابر آن) در داخل کشور فعالیت دارند. چنانچه یک فناوری بتواند این حجم از آلودگی را از محیط زیست بزداید و در جهت توانمند سازی اقتصاد، مانع خروج این حجم ارز از کشور شود، آیا مایه خشنودی نیست؟
مخالفان تراریخته در رابطه با احتمال مخاطره این محصولات، ضمن اظهار عدم اطمینان از وجود آثار سوء، احتیاط را شرط عقل دانسته و اجتناب از مصرف این محصولات را تا قبل از انجام تحقیق و کارشناسی توصیه می کنند. با اینکه جایگاه احتیاط در این مقوله عجیب به نظر می رسد، ولی اگر هم قرار باشد احتیاط را معیار قرار دهیم، عاقلانه تر این است که بجای دغدغه از پدیده ای که با وجود تمام جنجالها، پس از گذشت سی سال از ظهور آن، یک مورد از تاثیر سوء بر سلامتی انسان حتی در حد یک سردرد معمولی هم تا کنون گزارش نشده است، نگران مصرف سی هزار تن مصرف سالانه سمومی باشیم که آثار زیانبار آن برکسی پوشیده نیست، ولی هر روز و هر ساعت و هر دقیقه در حال ورود به آب و خاک و هوا و بدن ما و کودکان ماست.
مخالفان تراریخته در راستای اثبات آثار سوء گیاهان تراریخته بر سلامتی به نتایج تحقیقاتی استناد میکنند که فاقد اعتبار علمی هستند. آزمایشات مذکور اساساً به لحاظ اصول آماری طرحهای آزمایشی، از انتخاب ماده آزمایش گرفته تا لحاظ کردن تکرار و تفسیر نتایج، کاملاً غلط بوده و توسط دانشمندان باطل اعلام شده است. مخالفان تراریخته حتی از این حد نیز فراتر رفته و موفقیتهای شگرف در روشهای اصلاح نباتات سنتی از جمله تبعات وقوع انقلاب سبز را زیر سوال می برند، بدون توجه به اینکه انقلاب سبز بی تردید جان میلیونها نفر را در شبه قاره هندوستان از گرسنگی نجات داد. مطالبی که مخالفان تراریخته پیرامون اعمال نفوذ شرکتهای تولیدکننده بذر محصولات تراریخته در باطل اعلام کردن نتایج تحقیقات مذکور یا همدستی اف دی ا و مونسانتو در تایید محصولات تراریخته، عنوان می کنند، داستانسراییهایی است که صرفاً جنبه ایجاد شبهه و اتهام آفرینی بدون هیچگونه ارائه مستندات داشته و لذا فاقد وجه علمی است تا بتوان آنرا در این مجال مورد مباحثه قرار داد. با این وجود، فقط تصور تبانی یک شرکت خصوصی(مونسانتو) با یک سازمان دولتی که متولی سلامت غذایی و بهداشتی جامعه در کشور آمریکا است (اف دی ا) و نشریات علمی مستقل برای باطل کردن نتایج اینگونه تحقیقات، تماماً با این هدف که محصولات تراریخته را به خورد 300 میلیون نفر در این کشور بدهند، آنهم با درنظر گرفتن سیستم قضایی فعال در کشور آمریکا که احزاب و افراد مترصد فرصتی برای حذف رقبا و کشاندن آنها به پای میز محاکمه هستند، بیشتر به فیلمهای تخیلی هالیودی شباهت دارد!
نکته جالب اینست که مهندسی ژنتیک از فناوریهای نادری بوده که از ابتدا خود را در چارچوب مقررات و قوانین بین المللی مانند پروتکل کارتاهنا قرار داده است و به همین جهت می توان گفت به لحاظ انضباطی یکی از قانونمندترین فناوریها به شمار میرود. اساساً تمام منافشات و جنجالها نیز بدلیل همین قانونمندی است. توجه به این نکته جالب است که یکی دیگر از روشهای اصلاح ژنتیکی که اتفاقاً هراس بیشتری در بر دارد، کمتر مورد توجه قرار گرفته است و از همان ابتدا از چارچوب این پروتکل کنار گذاشته شد و آن روش، عبارت از تغییر ژنتیکی مبتنی بر جهش های القاء شده از تابشهای رادیواکتیو است. این روش باوجود نام ظاهری خوفناک آن در حال حاضر تابع هیچگونه مقررات جهانی و محلی نیست، حال آنکه محصولات حاصل از آن در کمال تعجب، در سایه سکوت (یا غفلت یا عدم آگاهی) بطور گسترده ای در سفره عموم مردم وارد شده و مورد مصرف است.
در پایان خاطر نشان می کنیم مهندسی ژنتیک، “طبیعت دوستترین” فناوری است. انتظار می رفت این فناوری با چنین ماهیتی، مورد استقبال فعالان عرصه محیط زیست واقع شود، اما در کمال تعجب شاهد جبهه گیری و تقابل در این زمینه بوده ایم. با اینحال همچنان دست دوستی به سمت تمام نهادهای دولتی و مردمی ذیربط می گشاییم. بیایید با کمک یکدیگر در جهت ساختن ایرانی سالم و آباد کوشش کنیم.
* عضو هیات مدیره انجمن ژنتیک ایران
منبع: ابتکار