لوگوی دانشگاه های معتبر(!) در پوستر همایش های شبه علمی غیرمعتبر!
دکتر بهزاد قره یاضی*- سالیان متمادی است که توسعه علمی کشور و رسیدن به جایگاه رفیع علمی متناسب با شان و منزلت ملت بزرگ ایران آرزوی دائمی همه بزرگان، دانشمندان و دلسوختگان کشور به ویژه مورد تاکید مقام معظم رهبری بوده و هست. بر همین مبنا آمار و گزارش های علمی مانند گسترش امکانات دانشگاهی، افزایش تعداد دانشجویان و فارغ التحصیلان دوره های تکمیلی، افزایش نفرات و ارتقای رتبه اعضای هیات علمی، افزایش تعداد مقالات و تولیدات علمی جامعه دانشگاهی و ارتقای جایگاه علمی کشور موجب سربلندی و افتخار همه دوستداران این مرز و بوم است.
لوگوی دانشگاه های معتبر(!) در پوستر همایش های شبه علمی غیرمعتبر!
سالیان متمادی است که توسعه علمی کشور و رسیدن به جایگاه رفیع علمی متناسب با شان و منزلت ملت بزرگ ایران آرزوی دائمی همه بزرگان، دانشمندان و دلسوختگان کشور به ویژه مورد تاکید مقام معظم رهبری بوده و هست. بر همین مبنا آمار و گزارش های علمی مانند گسترش امکانات دانشگاهی، افزایش تعداد دانشجویان و فارغ التحصیلان دوره های تکمیلی، افزایش نفرات و ارتقای رتبه اعضای هیات علمی، افزایش تعداد مقالات و تولیدات علمی جامعه دانشگاهی و ارتقای جایگاه علمی کشور موجب سربلندی و افتخار همه دوستداران این مرز و بوم است.
طبیعی است که گسترش علمی، ابتدا با توسعه شاخص های کمی آغاز و بر مبنای همین شاخص ها نیز سنجیده شده است. در تمامی گزارش های مراجع رسمی در خصوص موقعیت و جایگاه علمی، به توسعه کمی این شاخص ها توجه شده و گاهی توجه به شاخص های کمی توسعه، چنان شدید بوده است که مسئولان و سیاستگذاران نگران از کند شدن روند افزایشی شاخص ها، برآن شدند که تمام مساعی خود را در جهت افزایش شیب صعودی شاخص ها معطوف کنند. چنانچه گاهی نیز از توجه به معیارهای توسعه کیفی در این حوزه باز مانده اند.
از جمله موارد توجه به توسعه کمی، افزایش تعداد مراکز آموزشی، افزایش تعداد استادان و دانشجویان تحصیلات تکمیلی و تمرکز بیش از حد بر تعداد مقالات و انتشارات علمی آنان که معمولا به عنوان مبنایی اساسی برای استخدام، ارتقا و رتبه بندی اساتید، دانشجویان و مراکز آموزشی و پژوهشی به کار برده می شود از یک طرف و کمبود منابع اعتباری و امکانات پژوهشی مراکز مذکور از سوی دیگر موجب شده است تا عده ای به سوی تولید مدارک و منابع علمی کم کیفیت یا بی کیفیت گرایش پیدا کنند. در این میان عده ای نیز با سوء استفاده از تمایل مسئولان و سیاستگذاران علمی و نیاز اساتید و دانشجویان شاغل در مراکز آکادمیک به افزایش هرچه بیشتر تعداد مقالات و مدارک علمی تولید شده در کشور، اقدام به تولید و انتشار محصولاتی غیرمعتبر در مجلات و همایش های خودساخته کرده اند.
این موضوع موجب شده است تا جامعه علمی کشور در سال های اخیر شاهد پدیده های جدیدی مانند فروش پایان نامه و مقاله و مدارک علمی باشد که هریک وهن علم و توهین به جامعه علمی محسوب می شود. هرچند بروز این ناهنجاری ها به عده ای سودجو در خارج از مراکز آکادمیک نسبت داده می شود، اما مشاهده شده که برخی شرکت های انتفاعی حتی با مشارکت تعدادی از مراکز دانشگاهی و با آرم و لوگوی برخی دانشگاه های کشور نیز اقدام به فراخوان کنفرانس ها و همایش های علمی در داخل و یا خارج از کشور می کنند و در تبلیغات رسمی خود وعده پذیرش فوری مقالات، ارسال پذیرش مقالات پیش از تاریخ برگزاری کنفرانس (!)، عدم نیاز به حضور نویسنده برای ارائه مقاله (!!) و یا ارائه مجازی مقالات را می دهند.
همچنین در این همایش ها که معمولا “از شیر مرغ تا جان آدمیزاد” را تحت پوشش قرار می دهند مشاهده می شود که همه مقالات ارایه شده به صرف پرداخت هزینه ثبت نام و بدون انجام فرآیند داوری علمی مرسوم، پذیرش و در سایت یا کتابچه کنفرانس چاپ می شوند!
اگرچه ممکن است برگزاری چنین همایش هایی موجب درآمدهای اندکی هم برای مراکز دانشگاهی طرف قرارداد این شرکت ها شود، اما استفاده از نام و لوگوی دانشگاه ها موجب سوتفاهم شرکت کنندگان شده و اعتبار علمی این دانشگاه ها تصور وجود پشتوانه علمی کنفرانس را برای شرکت کنندگان ایجاد می کند.
از طرفی برگزاری اینگونه همایش ها توسط شرکت های سودجو با وضعیتی که شرح آن رفت، ضربه بزرگی به مجلات علمی و پژوهشی معتبر و یا انجمن های علمی برگزارکننده همایش های معتبر علمی با کیفیت بین المللی وارد کرده و باعث کاهش شدید مقالات ارایه شده به مجلات و کنگره های معتبر علمی داخلی به واسطه پایبندی آن ها به اصول بدیهی علمی در جلوگیری از تقلب و تقسیم مصنوعی مقالات و پروسه دقیق داوری می شود.
در یک پدیده نوظهور در سپهر علمی کشور تعدادی شرکت تولیدکننده مدارک علمی با برگزاری همایش های مجلل و همه فن حریف اقدام به ثبت نام و پذیرش حامی مالی کرده و علاوه بر وعده پذیرش و چاپ مقالات و صدور انواع گواهی ها که روال معمول چنین همایش هایی است، در فرم ثبت نام همایش وعده می دهند که هرکدام از شرکت کنندگان و حامیان همایش تنها با پرداخت مبالغ معینی می توانند به دریافت انواع عناوین و مدارج علمی مانند مدیران شایسته و غیره مفتخر شوند. در واقع بطور علنی و در زیر لوگوی برخی مراکز علمی و دانشگاهی مدارج و افتخارات علمی در معرض فروش گذاشته شده است.
بدیهی است که بروز چنین پدیده های نامیمونی نتیجه تحریک نابجای عطش مدرک گرایی در جامعه و در نتیجه رشد نامتوازن مراکز آموزشی دانشگاهی و توجه بیش از حد به شاخص های کمی تعداد مقالات، بجای توسعه کیفی علمی در کشور بوده است که اصلاح آن نیازمند اصلاح قوانین و مقررات و فرهنگ سازی درازمدت در جامعه است.
اما انتظار می رود برای کاهش صدمات وارده به حیثیت جامعه علمی کشور همانگونه که وزارت علوم با انتشار لیست مجلات غیرمعتبر، فعالیت سودجویان در فضای پرابهام انتشار مقالات علمی را محدود می کند، با اطلاع رسانی در خصوص برگزاری همایش های انتفاعی غیرمعتبر و همچنین منع استفاده از لوگوی مراکز دانشگاهی در برگزاری اینگونه همایش های فاقد سیستم استاندارد داوری علمی از آلودگی بیشتر فضای علمی کشور به پدیده نامیمون مدرک فروشی و مقاله سازی جلوگیری کند.
*رییس انجمن علوم زراعت و اصلاح نباتات ایران