محصولات تراریخته، راهکاری همسو با توسعه پایدار

در گذشته به علت محدودیت تقاضا، بهره برداری از محیط بیشتر بر اساس میل به تطابق با محیط بوده است. در چنین شرایطی نه از لحاظ اقتصادی و نه از لحاظ تکنولوژیکی، بهره برداری زیاد از محیط ممکن نبوده است.

با افزایش جمعیت و پیشرفت های تکنولوژیکی بهره برداری از طبیعت متحول شد و میل به تسلط بر محیط افزایش یافت. از این رو تعادل میان انسان و محیط به ناچار در جهت استفاده هرچه بیشتر و فشرده تر از طبیعت تغییر کرده و شدت بهره برداری ها سرانجام به جایی رسید که طبیعت را مورد تهدید قرار داد. در این وضعیت میزان بهره برداری از محیط بیش از توان و قابلیت آن بود و منابع محیطی مورد تهدید قرار گرفتند.

ارزیابی آسیب های ناشی از مصرف نهاده هایی نظیر کود و سم به محیط زیست نشان می دهد که همزمان با ترویج و توسعه مصرف این نهاده ها، مشکلات و پیامدهای زیست محیطی ناشی از مصرف آن ها نیز به مرور زمان گسترش یافته است به طوری که افکار دولتمردان، سیاست گذاران و جامعه جهانی به سمت بهره برداری بهینه و متوازن از نهاده ها، استمرار و پایداری تولید و مصرف محصولات سالم و عاری از مواد شیمیایی سوق پیدا نمود. بروز این مشکلات، بسیاری از نهادهای بین المللی فعال در عرصه های کشاورزی، بهداشت و محیط زیست را به واکنش واداشت

بر این اساس، سازمان خواروبار جهانی نیز اعلام کرد، کشورهایی که میزان سموم شیمیایی را در محصولات کشاورزی کشورشان کاهش ندهند، به عنوان مخربان محیط زیست شناخته شده و کشاورزی در آن کشورها ممنوع می شود. سازمان ارزیابی بین الملل دانش کشاورزی و توسعه علوم و تکنولوژی در سال 2009 عنوان کرد که تنها راه رسیدن به توسعه پایدار و رفع چالش های عنوان شده توسط توسعه هزاره سوم، استفاده کاربردی از علم و فناوری های جدید و یافته های کشاورزی است. پس می بایست به گونه ای موثر در این راستا گام برداشت. یکی از پدیده هایی که در راستای مشکلات تامین غذای بشر پا به عرصه ظهور گذاشه است گیاهان تراریخته است.

امروزه جهان با مشکل بزرگی به نام رشد جمعیت مواجه است که یکی از پیامدهای آن کمبود غذا است و تامین غذای این جمعیت رو به رشد به بخش کشاورزی مربوط می‌شود. با توجه به روند رو به رشد افزایش جمعیت، بی تردید افزایش تولید پیش نیازی ضروری برای توسعه بخش کشاورزی و به تبعیت از آن جامعه روستایی و تامین امنیت غذایی به شمار می رود.

تولید محصول نیز به نوبه خود تابعی از عوامل مختلف فیزیکی، بیولوژیکی و انسانی است که بیشینه سازی آن در دو بعد کمی و کیفی، تنها در صورت وجود توازن و تعادلی منطقی و هم افزا میان عوامل یاد شده قابل دستیابی خواهد بود. از این رو انقلاب ژنی به عنوان یک تحول عظیم ضمن ایجاد مقاومت در آفات، سلامت مواد غذایی، بوم‏سازگان های زراعی توانسته در تامین غذای بشر نقش اساسی داشته باشد. لذا می توان بیان داشت که کشاورزی در کشورهای کمتر توسعه یافته، فعالیتی عمدتاً دارای خطر است و تصمیم گیری ها و فعالیت های بهره برداران معمولا تحت تاثیر این پدیده و جنبه های مختلف آن قرار دارد.

از آنجا که بسیاری از مردم فقیر در کشورهایی زندگی می کنند که بیشتر به کشاورزی وابسته هستند، بنابراین توسعه کشاورزی و دامداری اثر مستقیم بر ریشه کنی فقر و گرسنگی خواهد داشت. کشورهای توسعه یافته با تولید محصولات تراریخته سعی دارند تا باعث کاهش هزینه ها از یک طرف و افزایش کمیت و کیفیت محصولات تولیدی شوند که این می تواند به نوعی باعث افزایش درآمد شود.

شواهد نشان می دهد که پذیرش محصولات تراریخته در کشورهای توسعه یافته و در حال توسعه باعث افزایش درآمد کشاورزان می شود. افزایش درآمد کشاورزان خرده پا در کشورهای در حال توسعه اثر مستقیم در از بین بردن فقر و کیفیت زندگی دارد که از موارد کلیدی در توسعه پایدار هستند. در واقع افزایش میزان پذیرش محصولات تراریخته توسط کشاورزان کشورهای در حال توسعه با وجود قیمت بالای بذور تراریخته باعث صرفه جویی قابل توجهی در هزینه ها می شود که ناشی از افزایش درآمد حاصل از رشد عملکرد و کنترل موثر خسارت است.

 طبق گزارشات مستند، طی مروری بر پذیرش محصولات تراریخته در کشورهای در حال توسعه سود ناشی از صرفه جویی در مصرف علف کش هنگام استفاده از گیاهان مقاوم به علف هرز و حشره به ترتیب بین 33 و 77 درصد بود. تحقیقات اخیر ثابت کرده اند سود اقتصادی حاصل از شخم نواری و کنترل علف های هرز در زراعت پنبه تراریخته در مقایسه با کشت پنبه سنتی که در آن از شخم معمولی استفاده می شود، بیشتر است.

 گیاهان تراریخته به زمین و کیفیت خاک کمک می کنند. کاهش میزان دست ورزی خاک به دلیل عدم نیاز یا نیاز کم این گیاهان به شخم زدن سبب کاهش فرسایش خاک وافزایش ذخیره مواد آلی می شود که به حفظ رطوبت خاک کمک می کند. محصولات تراریخته مقاوم به خشکی و شوری قابلیت کشت در زمین هایی را که برای زراعت محصولات عادی مناسب نیستند، دارند.

 بنابراین می توان از آنها جهت بیابان زادیی نیز استفاده کرد. با کشت محصولات تراریخته، تولید دی اکسید کربن تا 7090 کیلوگرم در سال کاهش می یابد که معادل از دور خارج کردن بیش از 3 میلیون ماشین به مدت یک سال است.

بنابراین و بر اساس مطالعات صورت گرفته که در بالا نیز به برخی از آنها اشاره شد، استفاده از محصولات تراریخته به همراه شخم کارآمدتر زمین های کشاورزی میتوانند در راه رسیدن به توسعه پایدار موثر باشد.

 دکتر الهام باقری راد-بیولوژیست