محصولات تراریخته همسو با توسعه پایدار

افزایش رشد جمعیت، تغییرات اقلیم و تخریب زیستگاه ها از عواملی که باعث انقراض گونه ها شده است. انقراض گونه ها باعث کاهش تنوع زیستی شده و در نتیجه باعث از بین رفتن محیط زیست می شود.

محیط زیست به ­عنوان یکی از مولفه­ های توسعه پایدار محسوب می­شود. امروزه علیرغم تلاش­های زیادی که برای جلوگیری از انقراض گونه­ ها با استفاده از روش­های کشت بافت، هیبریداسیون و سایر روش­ها به کار گرفته شده است فقط تعداد کمی از گونه ­ها از انقراض نجات یافتند، درحالیکه  مهندسی ژنتیک به عنوان کارآمد­ترین و سریع­ترین روش برای حفظ گونه ­های در حال انقراض کمک شایانی به محیط زیست کرده است.

بدین منظور مهندسی ژنتیک با معرفی محصولات تراریخته، از طریق انتقال ژن به گونه ­های مختلف و ایجاد گیاهان مقاوم در برابر تنش­های مختلف، توانسته گونه ­های مقاوم به شرایط نامساعد محیط تولید نماید. علاوه بر این باعث افزایش پوشش گیاهی و جلوگیری از فرسایش خاک نیز شده است. تولید پایه‌­های مقاوم در مقابل تنش­‌های زیستی و غیر زیستی با استفاده از روش­‌های مهندسی ژنتیک و بیوتکنولوژی اهمیت به ‌­سزایی در حفظ منابع طبیعی کشور دارند و از بیابانی شدن زمین­ های کشاورزی جلوگیری می کند. مهندسی ژنتیک توانسته است از کاهش میکروارگانیسم مفید خاک که در اثر استفاده از مصرف سموم و آفت کش­های ناشی از کشاورزی سنتی ایجاد شده است جلوگیری کند و این فواید تنها بخشی از پتانسیل­های عظیم و بالقوه این علم نوپا در جهان برای افزایش تنوع زیستی در راستای توسعه پایدار است.

در خصوص اهمیت دستیابی به فناوری نوین ذکر این نمونه کافی است که رییس جمهوری اسلامی ایران, امسال در فصل اول اجرای برنامه ششم توسعه سه دانش فن آوری اطلاعات، نانوتکنولوژی و بیوتکنولوژی را در اولویت برنامه های پژوهشی کشور و به نوعی راهگشای توسعه فن آوری ایران در زمینه علوم روز دنیا ذکر نمودند. به عبارت دیگر اولویت بخش تحقیقات و پژوهش کشور به این نیاز مبرم اختصاص داده شده است. بیوتکنولوژی یا فنآوری زیستی علمی است شامل مجموعه ای از علوم انتخابی که بر روی خواص سلول ها، انتقال مولکولهای زیستی DNA و پروتئینها جهت تولیدات زیستی و همسوی با حفظ و حراست از تنوع زیستی گام برمی دارد.

در قرن بیست و یکم با افزایش بی رویه جمعیت جهان و به طبع آن مشکلات پیش آمده این علم نقش خود را برای رسیدن به ثبات اقتصادی, اجتماعی و توسعه پایدار و همچنین حفظ محیط زیست بیش از پیش نمایان می سازد. در عرصه های مختلف فنآوری زیستی (پزشکی و داروسازی، جانوری، صنعتی، گیاهی، محیط زیست، دریایی و …) شاخه کشاورزی آن به صورت مستقیم و غیرمستقیم در چهار زمینه مهم به جلوگیری از فرسایش خاک، اصلاح کیفیت آب، بهبود کیفیت هوا و افزایش تنوع زیستی به محیط زیست ما سود می رساند.

از نمونه های بارز این مواد، شناسایی و انتقال ژنهای مقاومت به تنشهای محیطی جهت کشت گیاهان در مناطق نامستعد، ژنهای مقاومت به آفات جهت کاهش و حتی عدم استفاده از سموم، ژنهای کنترل و بهبود عملکرد محصول جهت افزایش تولید بدون استفاده از واحد سطح بیشتر آب و سایر نهاد ه ها (محصولات زراعی تراریخته)، ژنهای کلون شده ناقل فسفات و ژنهای مشابه بمنظور تثبیت ازت و جذب فسفر، پتاسیم و کاهش نیاز گیاه به کودهای شیمیایی، کشت بافت و سلولهای گیاهی به جهت تولید گیاهان عاری از ویروس و بیماری و تکثیر گیاهان در شرف انقراض در جهت حفظ تنوع زیستی و نیز تولید کودهای زیستی حاصل از باکتریهای پیش برنده (PGRP) و کودهای محتوی پروتئین های کریستالی Bt به جهت عدم استفاده از کودهای شیمیایی و اثرات سوء آنها را نام برد.  این در حالی است که با توجه به تغیرات شدید اقلیمی و کاهش منابع پایه زیستی در دنیا و از طرفی ابراز علاقه دولتهای توسعه یافته و در حال توسعه جهان در سرمایه گذاری و بهره برداری از محصولات تراریخته به عنوان یکی از شاخه های فنآوری زیستی، متاسفانه سطح زیرکشت و تولیدات اینگونه محصولات در ایران پا فراتر از آزمایشگاه ها, گلخانه ها و مزارع آزمایشی نگذاشته است و ناباورانه گاهی حتی پیشنهاد می شود که آزموده های کشورهای توسعه یافته و دارای رتبه این محصولات را باز هم بیازماییم، تا پیشرفتمان را به تعویق و تعلیق بیاندازیم!!! طبق آمار سطح زیرکشت جهانی (فقط 18 کشور) محصولات تراریخته به بیش از هفتاد میلیون هکتار رسیده است و در حال حاضر هفت میلیون نفر در حال کشت و زرع با محصولات تراریخته بوده و سود عاید از آن به 4/75 میلیارد دلار می رسد.

کاربرد وسیع بیوتکنولوژی در بخش های مختلف نشانگر گستره وسیع این علم می باشد به طوری که، دور ماندن از دستاوردها و توانمندی های این فناوری را می توان معادل از دست رفتن استقلال ملی و وابستگی گسترده به سایر کشورها و عدم توسعه یافتگی دانست. اگر چه تا چندین سال قبل شدت عقب ماندگی ما در این رشته با جهان پیشرفته زیاد نبوده است ولی این شدت به سرعت رو به فزونی است. این در حالی است که ارزش توسعه فناوری زیستی در کشور به قدری زیاد است که باید هر چه سریع تر با برنامه ریزی و سرعت مناسب، این فناوری را توسعه دهیم؛ در غیر این صورت با توجه به اقتصاد تک محصولی وابسته به نفت در آینده دچار چالش های عظیمی خواهیم شد که لطمات جبران ناپذیری را برای کشور به دنبال خواهد داشت.

به علاوه بیوتکنولوژی می تواند محافظ زیست در جهت توسعه ای پایدار باشد، با این وجود ارزیابی زیست محیطی بر پایه عملکرد بیوتکنولوژی در جهت تکامل توسعه، امری انکار ناپذیر است و لازم است اقداماتی در زمینة ارزیابی بیوتکنولوژی محیط زیست که از اصول اولیه توسعه پایدار است، صورت گیرد.

دکتر الهام باقری راد – بیولوژیست

منبع: سینا پرس