تراریخته و گلایفوسیت در ایستگاه اتحادیه اروپا

هم‌زمان با بحث‌هایی که درباره تمدید مجوز علف‌کش‌های مبتنی بر گلایفوسیت در کمیسیون اروپا مطرح است، برخی رسانه‌های داخلی با انتشار برخی اخبار کذب و مرتبط کردن این بحث‌ها با محصولات تراریخته تلاش کردند علیه این فناوری جریان سازی کنند. این در حالی است که نه اتحادیه اروپا مجوز گلایفوسیت را لغو کرده است و نه گلایفوسیت سم اختصاصی تراریخته محسوب می‌شود و مطالب رسانه‌های مذکور در هر دو موضوع کذب است. همچنین گفته می‌شود گلایفوسیت علف‌کشی است که منحصرا توسط یک شرکت امریکایی تولید می‌شود در حالی که با گذشت بیش از چهل سال از تولید گلایفوسیت، صدها شرکت در جهان و دهها شرکت در داخل کشور این ماده را تولید می‌کنند و هیچ پتنت و انحصاری درباره آن وجود ندارد.

گلایفوسیت ماده مؤثره یک نوع علف‌کش است برای کنترل طیف وسیعی از علف های هرز پهن برگ و باریک برگ استفاده می شود. این علف‌کش سال‌ها پیش از ظهور مهندسی ژنتیک و محصولات تراریخته در کشاورزی و صنعت بسیار پراستفاده بوده و به هیچ وجه سم اختصاصی محصولات تراریخته محسوب نمی‌شود تا با نفی آن بتوان محصولات تراریخته را نفی کرد. اگرچه یک نوع محصول تراریخته وجود دارد که به علف کش گلایفوسیت مقاوم است تا با کارامدی بیشتری بتوان از این علف کش استفاده کرد اما اقسام دیگری از محصولات تراریخته همچون محصولات مقاوم به آفت، متحمل به خشکی و شوری یا دارای ویتامیل آ و مانند آن وجود دارند.

شکل ۱: فرمول گلایفوسیت انحصاری نبوده و دهها شرکت داخلی نیز آن را تولید می‌کنند 

چندی پیش یکی از خبرگزاریها که گزارشهای جریان جهانی ضد مهندسی ژنتیک و کشاورزی صنعتی به رهبری بنیاد صهیونیستی صلح سبز را ترجمه و منتشر میکند، از ممنوعیت گلایفوسیت در اتحادیه اروپا در آینده نزدیک خبر داده بود. یکی از مستندات این خبرگزاری گزارش مرکز تحقیقات سرطان درباره احتمال سرطان زایی گلایفوسیت بود که بارها از سوی مراجع رسمی غذا و داروی کشورها از جمله سازمان ایمنی غذایی اتحادیه اروپا و همچنین سازمان جهانی بهداشت مردود اعلام شده است. [1]

بلافاصله پس از انتشار گزارش مرکز تحقیقات سرطان در سال 2015 سازمان جهانی بهداشت با برگزاری نشست مشترک سازمان جهانی بهداشت و سازمان خوار و بار جهانی به بررسی گزارش مرکز تحقیقات سرطان درباره گلایفوسیت پرداخته و مقرر شد گزارش جامعی در این باره تهیه و در آن نظر مشترک سازمان جهانی بهداشت و فائو در این باره اعلام شود. گزارش بعدی سازمان جهانی بهداشت و سازمان خوار و بار جهانی پس از مطالعات تکمیلی که در ماه می ۲۰۱۶ منتشر شد ادعای سرطان‌زایی گلایفوسیت را مردود دانست. در واقع آخرین گزارش سازمان بهداشت جهانی راجع به گلایفوسیت سرطان‌زایی آن را در دوزهای مصرفی در کشاورزی مردود دانسته[2] و در جای دیگری ذکر احتمال سرطان‌زایی در برخی مطالعات از جمله گزارش مرکز تحقیقات سرطان را به دلیل استناد به مطالعاتی که شرایط استاندارد را در نظر نگرفته اند مانند عدم محدودیت در دوز مورد آزمایش دانسته است.[3]

شکل ۲: گزارش سازمان بهداشت جهانی راجع به عدم سرطان‌زایی گلایفوسیت

سازمان ایمنی غذای اتحادیه اروپا[4] و کمیته ارزیابی مطالعات سرطان سازمان حفاظت محیط زیست امریکا[5] نیز سرطان‌زایی گلایفوسیت را مردود دانسته‌اند.[6]

سازمان ایمنی غذایی اتحادیه اروپا در این باره تصریح کرده است: “همه کارشناسان کشورهای عضو اجماع دارند که نه داده‌های اپیدمولوژیک و نه مطالعات حیوانی هیچ یک دلالتی بر سرطان زایی گلایفوسیت ندارند.”  این سازمان در بیان تفاوت این نتیجه گیری با نتیجه گیری سازمان تحقیقات سرطان (IARC) اعلام کرد: “رویکرد و روش اتحادیه اروپا با مرکز تحقیقات سرطان متفاوت است. مرکز تحقیقات سرطان در مطالعات خود میان ترکیبات مختلفی که به عنوان علف کش با استفاده از ماده موثره گلایفوسیت تولید میشوند تمایزی نگذاشته است. در حالی که اتحادیه اروپایی تنها به مطالعه سلامت گلایفوسیت پرداخته و آن را ایمن دانسته است. ممکن است برخی ترکیباتی که به همراه گلایفوسیت به عنوان علف کش ارائه میشود ایمن نباشند ولی در بررسی های مرکز تحقیقات سرطان توجه نشده است که آثار جانبی  ممکن است ناشی از سایر مواد مورد استفاده در این ترکیبات بوده باشد… .” [7]

پس از انتشار گزارش مرکز تحقیقات سرطان در 20 مارس 2015، سازمان ایمنی غذایی اتحادیه اروپا به بررسی مستندات این گزارش پرداخته و در تاریخ 12 نوامبر 2015 با انتشار بررسی های خود نتیجه گیری مرکز تحقیقات سرطان را مردود اعلام کرد. با وجود این برخی سازمانهای غیر دولتی و رسانه های جمعی بحث در این باره را ادامه دادند تا اینکه با پایان یافتن مجوز 15 ساله مصرف علف کش های دارای ماده موثره گلایفوسیت در اتحادیه اروپا در 7 مارس 2016 برخی کشورهای اروپایی از کمیسیون اروپا خواستند قبل از تمدید مجوز، بررسی های مطالعات بیشتری در این باره انجام دهد. کمیسیون اروپا در 6 ژوئن 2016 پیشنهاد می کند کمیته ارزیابی ریسک مستقر در سازمان مواد شیمیایی اروپا مطالعات جامعی درباره گلایفوسیت انجام و نظر خود را اعلام کند تا بر اساس آن تصمیم گیری شود. بر این اساس کمیسیون اروپا در جلسه 29 ژوئن 2016 مجوز مصرف علف‌کش‌های دارای گلایفوسیت را تا انتهای سال 2017 تمدید کرد تا در آن زمان مبتنی بر گزارش کمیته ارزیابی ریسک سازمان مواد شیمیایی اروپا تصمیم‌گیری شود. این کمیته در 15 مارس 2017 نتایج بررسی های جامع خود را درباره گلایفوسیت منتشر کرد و هر گونه سرطان زایی آن را مردود دانست و اعلام کرد استفاده از ترکیبات حاوی گلایفوسیت در کشاورزی تهدیدی برای سلامت انسان محسوب نمی‌شود. [8]

علف‌کش‌های دارای گلایفوسیت در طبقه‌بندی‌های سازمان جهانی بهداشت جزء طبقه U قرار دارند که به معنای فاقد خطر حاد (بدون سمیت حاد) است. در طبقه بندی سازمان جهانی بهداشت خطر سمیت به پنج دسته به شدت خطرناک (Ia)، با خطر زیاد(Ib)، با خطر متوسط(II)، کم خطر (III) و بدون خطر حاد (U) طبقه بندی شده است. سازمان جهانی بهداشت موادی را که در دوزهای کمتر از 5 هزار میلی گرم بر کیلوگرم از وزن بدن خطرناک نیستند را در سطح U طبقه‌بندی می‌کند و علف‌کش رانداپ هم در این دسته قرار می گیرد حتی ماده مؤثره آن یعنی گلایفوسیت که هیچ گاه به تنهایی مورد استفاده قرار نمی‌گیرد، در دسته کم خطر (III) قرار می گیرد. [9]

علف‌کش‌های مبتنی بر گلایفوسیت از سوی ده‌ها شرکت داخلی نیز تولید می‌شود. در صورتی که به بروشور و برچسب تولید کننده مراجعه شود به دلیل سمیت ناچیز فاقد دوره کارنس اعلام شده است. این ماده در صورت تماس با خاک به سرعت توسط میکروارگانیزم ها تجزیه شده و خواص خود را از دست می‌دهد. گاه برای ارتباط دادن این علف کش با برخی بیماری‌ها به برخی مطالعات درباره وجود گلایفوسیت در شیر مادر یا در برخی مواد غذایی یا کاربردهای نادرست آن استناد می شود که چنین نتیجه گیری از نظر علمی فاقد اعتبار است. اگر شامپوی سرتان را بنوشید، از این محصول به شیوه درست استفاده نکردید و ممکن است بیمار شوید. خطرات رسیدهای حرارتی، شامپو، خمیردندان، تفلون، وایتکس، آسپرین، استامینوفن، کافئین، نیکوتین، سوختگی روی کباب یا نان، گلیکو آلکالوئید موجود در بخشهای سبز سیب زمینی، سموم طبیعی سرطان زا که در کپک یا حتی خراش روی مواد غذایی به خصوص میوه ها و غلات و آجیل ها ایجاد می شود و مانند آن که روزانه در تماس مستمر با آنها هستیم در صورتی که در دوز معینی خورده شوند به شدت بیماری زا هستند. [10]

شکل ۳: جدول سمیت مواد مختلف در مقایسه با گلایفوسیت

نکته پایانی اینکه گلایفوسیت یک علف‌کش بسیار پراستفاده در کشاورزی و حتی صنعت است و به هیچ وجه سم اختصاصی محصولات تراریخته محسوب نمی‌شود تا با نفی آن بتوان محصولات تراریخته را نفی کرد. این علف‌کش بیش از ۵۰‌ سال است کاربرد گسترده‌ای در کشاورزی دارد در حالی که تولید محصولات تراریخته تنها ۲۰‌ سال است صورت می‌گیرد.[11] همچنین تنها برخی ارقام تراریخته مقاوم به علفکش هستند و پژوهشکده بیوتکنولوژی کشاورزی جمهوری اسلامی ایران نیز در حال توسعه ارقام مقاوم به علف‌کش‌های دیگر است؛ بنابراین نتیجه‌گیری‌هایی که بر این اساس صورت می‌گیرد به روشنی خلاف واقع و گمراه کننده است.

شکل ۴: گلایفوسیت سم اختصاصی محصولات تراریخته نیست.

همچنین ارقام تراریخته ایرانی که تا کنون ارائه شده یعنی برنج و پنبه مقاوم به آفت از ارقامی است که ارتباطی با مصرف گلایفوسیت نداشته و به عکس ادعاهای مطرح شده به دلیل مقاومت به آفت کشاورزان را از سموم خطرناک آفت‌کش بی‌نیاز می‌کند. ارقام تراریخته دیگری نیز وجود دارند که دارای صفات مقاومت به تنش های غیر زیستی مانند تحمل به خشکی، تحمل به شوری یا ثمردهی یا ارزش غذایی بیشتر هستند.

کسانی که ادعای مذکور را مطرح می‌کنند اذهان را از یک حقیقت مهم دور نگه می‌داند و آن به جایگزین‌های گلایفوسیت مرتبط است. در صورت عدم استفاده از ارقام مقاوم به گلایفوسیت، استفاده از سموم علف‌کش منتفی نمی‌شود بلکه سموم علف کش با سمیت و حجم بالاتر جایگزین می‌شود. برای نمونه فن مدیفام، دس مدیفام و اتوفومازیت از علف‌کش‌های مرسوم جایگزین گلایفوسیت برای کشت چغندر غیرتراریخته است که سمیت آنها دو برابر گلایفوسیت است در صورت جایگزینی کلزای غیرتراریخته نیز از علف‌کش هالوکسی فلوپ آرمتیل با سمیت ده برابر گلایفوسیت استفاده می‌شود. در صورت جایگزینی برنج تراریخته نیز کشاورزان مجبور خواهند شد از ساتوم یا تیوبنکارب با سمیت 5 برابر و یا بوتاکلر با سمیت تا دو و نیم برابر گلایفوسیت استفاده کنند.

با ممنوعیت استفاده از علف‌کش عمومی گلایفوسیت در کشاورزی نیز کشاورزان به دلیل رواج آن در مزارع نیشکر وادار خواهند شد از علف‌کش جایگزین آن در کشت نیشکر یعنی پاراکوات با سمیت چهل برابر گلایفوسیت یا سموم خطرناک دیگر استفاده نمایند[12]. بی‌نیاز کردن کشاورزان از سموم با سمیت و آثار زیست‌محیطی بالا و جایگزینی آن با سموم کم خطر از ظرفیت‌های جالب توجه زیست‌فناوری کشاورزی در جهت تحقق کشاورزی پایدار و سلامت انسان و محیط زیست است که در این نوع محصولات فعلیت یافته است.

فارغ از اینکه اطلاعات ارائه شده راجع به گلایفوسیت خلاف واقع است، بر فرض صحت این اطلاعات باید استفاده از گلایفوسیت در کشاورزی ممنوع گردد نه تولید محصولات مهندسی ژنتیک که اقسام بسیار متنوعی دارند. مهندسی ژنتیک با هدف ایجاد مقاومت به گلایفوسیت تنها بخش کوچکی از این دانش را تشکیل می‌دهد و آن هم به این دلیل صورت می‌گیرد که گلایفوسیت جزء کم‎خطرترین سموم علف‎کش است. از همین رو مهندسان ژنتیک سعی کرده‎اند تا محصولات تراریخته را به این علف‎کش متحمل کنند تا مصرف علف‎کش‎های خطرناک و زیان‎آور را کم کنند یا به صفر برسانند. در صورتی که قرار بر ممنوعیت این علف‌کش باشد باید مصرف تقریبا همه سموم کشاورزی نیز ممنوع شود زیرا گلایفوسیت جزو کم‌خطرترین سموم کشاورزی بوده و در صورت عدم وجود آن، سمومی با سمیت بیشتر جایگزین آن خواهند شد.

مهدی معلی

منابع

[1] https://www.tasnimnews.com/fa/news/1396/08/06/1557927

[2]. www.who.int/foodsafety/jmprsummary2016.pdf

[3]. WHO, Frequently asked questions, JMPR secretariat, <http://www.who.int/foodsafety/faq/en>

[4]. European Food Safety Authority, Conclusion on the peer review of the pesticide risk assessment of the active substance glyphosate, EFSA Journal 2015;13(11):4302 [107 pp.]. <https://www.efsa.europa.eu/en/efsajournal/pub/4302>

[5]. Cancer Assessment Review Committee

[6] EPA, GLYPHOSATE: Report of the Cancer Assessment Review Committee, October 1, 2015. <http://src.bna.com/eAi>

 [7] EFSA (2015). EFSA explains risk assessment: Glyphosate, 12 November 2015, at <http://www.efsa.europa.eu/sites/default/files/corporate_publications/files/efsaexplainsglyphosate151112en.pdf>; see also: EFSA (2015). EFSA explains the carcinogenicity assessment of glyphosate, 12 November 2015, at <http://www.efsa.europa.eu/sites/default/files/4302_glyphosate_complementary.pdf>.

 [8] https://echa.europa.eu/-/glyphosate-not-classified-as-a-carcinogen-by-echa

 [9] http://www.who.int/ipcs/publications/pesticides_hazard_2009.pdf

[10] Sean Sparling, ‘Glyphosate ‘ignorance’ petition gains support’, at <https://www.hortweek.com/glyphosate-ignorance-petition-gains-support/fresh-produce/article/1425728>.

[11]. http://enveurope.springeropen.com/articles/10.1186/s12302-016-0070-0

[12]     Griffin, James L (2012). 2013 Louisiana Suggested Chemical Weed Management Guide: Sugarcane Weed Management, LSU AgCenter, 12/06/2012.