برنج تراریخته چیست؟

محصولاتي كه از طريق مهندسي و اصلاح ژنتیک يك ارگانيسم به دست مي‌آيند، “تراريخته” مي‌گويند كه معادل genetically modified organisms يا gmos است. 

در اين اصلاح ژنتيكي، “دي.ان.اي” موجودات با استفاده از روش‌هاي درون شيشه‌اي تغيير مي‌يابد، يعني دي‌ان‌اي (اسيد نوكلئيك) پس از ايجاد تغيير در خارج از بدن آن موجود يا گياه، به درون سلول‌هاي آن منتقل مي‌شود به نحوي كه بتواند به جزيي از دي‌ان‌اي آن موجود تبديل شود.

اين تغيير مي‌تواند موجب توليد فراورده‌های دارویی، کشاورزی و صنعتی شود كه براي مثال در محصولات كشاورزي صفات مطلوبي مانند مقاومت به آفات و تحمل خشكي ايجاد كنند و اين ويژگي را به نسل‌هاي بعدي محصول انتقال دهند.

برنج تراريخته طارم مولايي اولين برنج تراريخته رهاسازي شده در جهان و اولين محصول تراريخته كشورهاي مسلمان و منطقه خاورميانه است كه به سطح مزرعه راه يافته است و صدها كشاورز ايراني آن را توليد كرده‌اند و در حال حاضر نيز به كشت آن مشغول هستند. 

برنج تراريخته با استفاده از روش مهندسي ژنتيك به نحوي توليد شده است كه نوعي پروتئين به نام  cry1ab در برگها و ساقه‌هاي آن توليد مي‌شود كه موجب مصونيت كامل اين برنج در مقابل حمله آفات پروانه‌اي و از جمله كرم ساقه خوار برنج مي‌شود. در نتيجه براي توليد اين محصول نيازي به كاربرد سموم شيميايي و زیانبار برای دفع آفات نباتي نخواهد بود. 

با توجه به اينكه بيشترين مصرف سموم شيميايي حشره‌كش در كشور ما مربوط به مبارزه با كرم ساقه‌خوار برنج است، كشت اين محصول فوايد اقتصادي، بهداشتي، اجتماعي و زيست محيطي فراواني را به دنبال خواهد داشت كه به ذكر برخي از آن‌ها اكتفا مي‌شود: 

مصرف سموم شيميايي حشره‌كش در زراعت برنج كاهش يافته و به سمت صفر ميل خواهد كرد. در نتيجه صدها هزار دلار ارز براي خريد سم يا مواد اوليه آن، خريد سمپاش و هزينه سمپاشي صرفه جويي خواهد شد. 

هزينه تمام شده برنج به دليل كاهش مصرف نهاده ها(سم)، كاهش يافته و سود خالص كشاورزان بيشتر خواهد شد. 

محصول برنج تراريخته حدود ۲۰ درصد بيشتر از برنج غير تراريخته از همان گونه است. بنابراين ضمن افزايش توليد محصول در كلان كشور موجب افزايش برداشت محصول از واحد سطح و كاهش بيشتر هزينه‌هاي توليد و سود خالص بيشتر براي كشاورزان خواهد شد. 

كاهش مصرف سموم، موجب حفاظت از محيط زيست و جلوگيري از كشتار مارها، ماهيان، قورباغه ها، كفشدوزك ها، پروانه‌ها و ساير جانوران مفيد موجود در مزارع برنج خواهد شد. 

از مسموميت شاليكاران و فرزندان خردسال آنان به دليل بي‌احتياطي يا زياده روي در مصرف سموم جلوگيري خواهد شد. 

نظر به اين كه در فرايند توليد برنج تراريخته به هيچ عنوان از سموم حشره كش شيميايي استفاده نمي‌شود بنابراين محصول نهايي در مقايسه با مشابه سنتي آن سالم تر بوده و فاقد هرگونه بقاياي سموم در دانه است كه مي‌تواند عوارض سويي را بر روي سلامتي مصرف‌كنندگان برجاي بگذارد. 

برنج تراريخته طارم مولايي اولين دستاورد دانشمندان ايراني است اما ژن مورد نظر از طريق تلاقي‌هاي برگشتي به واريته‌هاي ديگري نيز منتقل شده و هم اكنون لاين‌هاي واريته‌هاي پرمحصولي نظير نعمت تراريخته، نداي تراريخته و خزر تراريخته نيز وجود دارند كه در صورت توليد انبوه تحول مهمي را در خودكفايي برنج ايجاد خواهند كرد. 

از سوي ديگر در صورت حمايت از اين نوع پروژه ها، امكان توليد برنج تراريخته‌اي وجود دارد كه بدون نياز به آب فراوان و نظير گندم كشت مي‌شود. 

براي كساني كه كوچكترين آشنايي با كشاورزي كشور و محدوديت‌هاي اصلي توسعه آن، از جمله كمبود آب، دارند اهميت كشت برنج به صورت خطي و بدون غرقاب كردن، روشن است. 

برنج‌هاي تراريخته ديگري به صورت آزمايشي در كشورهاي ديگر توليد شده اند كه داراي ويتامين آ، آهن و روي بيشتري هستند و مسوولان وزارت بهداشت و درمان و آموزش پزشكي متقاضي توليد آن هستند، زيرا كمبود اين ويتامين و عناصر معدني نقش بسيار زيادي در بيماريها و كمبودهاي تغذيه‌اي جامعه ايراني به ويژه زنان باردار ايفا مي‌كنند. 

مقالات متعددي در اين زمينه وجود دارد و کمیته‌ای متشکل از متخصصان شامل نماينده سه انجمن علمي ايمني زيستي كشور، ژنتيك ايران و بيوتكنولوژي كشور كه اين برنج تراريخته را مورد بررسي دقيق و موشكافانه قرار داده‌اند، وجود هر گونه شائبه و شبهه ايمني در مورد مصرف برنج تراريخته را مردود دانسته‌اند. 

در اين برنج تراريخته از فناوري پيشرفته مبتني بر نوعي پيشبر (پروموترخاص) استفاده شده كه پروتئين bt فقط در بافت سبز گياه تظاهر پيدا مي‌كند و تا زماني كه ساقه و برگ‌ها سبز هستند اين پروتئين وجود دارد، اما در انتهاي سيكل حياتي برنج، اين پروتئين قبل از برداشت برنج به سرعت از بين مي‌رود و هنگام برداشت برنج، كشاورزان آفات روي برنج را مشاهده مي‌كنند كه اين امر از جنبه‌هاي پيشرفته مهندسي اين محصول استراتژيك است.

از سوي ديگر اين پروتئين به سرعت در خاك تجزيه مي‌شود و روي حشرات مفيد هيچگونه اثر سويي ندارد و تنها روي دسته خاصي از آفات پروانه‌يي كه آفت برنج محسوب مي‌شوند اثر سوء دارد و حتي اگر پروتئين خالص bt به طيور دام‌هاي اهلي پرندگان وحشي و غيره داده شود طبق آزمايش‌ها و گزارش‌هاي مستند هيچ اثر سويي بر روي آن‌ها ندارد. براي توليد برنج تراريخته حتي يك قطره سم شيميايي حشره‌كش استفاده نمي‌شود. در حالي كه براي توليد برنج‌هاي غير تراريخته ده هاهزار تن سم وارد محيط زيست مي‌شود. 

در بهار سال ۱۳۸۳ گزارشي تحت عنوان “بازتاب وسيع توليد اولين برنج تراريخته جهان توسط ايران منتشر شد كه در جهان انعكاس گسترده‌اي داشت. 

در اين گزارش كه معاونت پژوهش‌هاي اقتصادي آن را منتشر كرد، agrifood awareness استراليا اعلام كرد كه ايران رهبري بيوتكنولوژي برنج جهان را در دست مي‌گيرد.

همچنين به گزارش isaaa موسسه خدمات بين‌المللي براي كسب كاربردهاي بيوتكنولوژي، با ادامه توليد تنها برنج تراريخته جهان، ايران همچنان در صدر كشورهاي اسلامي و منطقه قرار دارد. 

موسسه isaaa يك موسسه غيرانتفاعي است كه خدمات بيوتكنولوژي كشاورزي در اختيار مردم فقير كشورهاي در حال توسعه قرار مي‌دهد. هدف اين موسسه سهيم كردن ديگران در اين فناوري‌هاي قدرتمند است براي اينكه بتوانند از اين مواهب استفاده كنند و آنان را براي استفاده صحيح و بي‌خطرازاين فناوري راهنمايي كند. 

گزارش agrifood awareness و موسسه isaaa بازتاب وسيعي در بين دستگاه‌هاي مختلف اجرايي و حتي مجلس شوراي اسلامي داشت و مبناي سوال از وزير جهاد كشاورزي قرار گرفت. 

امروزه گياهان تراريخته در برابر آفات مقاوم هستند و براي صرفه‌جويي در مصرف سموم شيميايي، گزينه مناسبي به شمار مي‌روند. با كشت گياهان تراريخته، علف‌هاي هرز بهتر كنترل مي‌شود و اثرات بد علف كش‌ها كاهش مي‌يابد. به گفته او مي‌توان با استفاده از اين فناوري نوين، محصولات را نسبت به برخي ويروس‌ها مقاوم كرد و يا ويتامين ها و فلزات مثل آهن و روي موجود در آنها را افزايش داد. سرعت رشد ماهي تراريخته ۲ برابر رشد ماهي غير تراريخته است، گاو تراريخته مقاوم به ورم پستان است و بزهاي تراريخته‌اي كه داروهاي متفاوتي در شير خود توليد مي‌كنند نيز هم اكنون يكي پس از ديگري مجوز توليد دريافت مي‌كنند. 

بلافاصله پس از روی کار آمدن دولت دکتر روحانی، تولید محصولات تراریخته از جمله برنج تراریخته با رعایت قانون ملی ایمنی زیستی جهت ارتقای صنعت کشاورزی و امنیت غذایی کشور در دستور کار جدی قرار گرفت.

با اتمام آزمایش‌های دوباره و احیای ساختارهای قانونی صدور مجوز تولید محصولات تراریخته از جمله با رونمایی از پنبه تراریخته‌ از سوی وزیر جهاد کشاورزی، جریان زیست‌فناوری هراسی با تشکیل اتاق فکر و بهره‌گیری از سادگی رسانه‌های مخالف دولت، تهاجم گسترده‌ای را نسبت به تولید محصولات تراریخته و پژوهشگران ذیربط ساماندهی کردند تا مسیر واردات و ادامه مصرف سموم شیمیایی همچنان باز باشد.