برنج تراریخته چیست؟

محصولاتی که از طریق مهندسی و اصلاح ژنتیک یک ارگانیسم به دست می‌آیند، “تراریخته” می‌گویند که معادل genetically modified organisms یا gmos است. 

در این اصلاح ژنتیکی، “دی.ان.ای” موجودات با استفاده از روش‌های درون شیشه‌ای تغییر می‌یابد، یعنی دی‌ان‌ای (اسید نوکلئیک) پس از ایجاد تغییر در خارج از بدن آن موجود یا گیاه، به درون سلول‌های آن منتقل می‌شود به نحوی که بتواند به جزیی از دی‌ان‌ای آن موجود تبدیل شود.

این تغییر می‌تواند موجب تولید فراورده‌های دارویی، کشاورزی و صنعتی شود که برای مثال در محصولات کشاورزی صفات مطلوبی مانند مقاومت به آفات و تحمل خشکی ایجاد کنند و این ویژگی را به نسل‌های بعدی محصول انتقال دهند.

برنج تراریخته طارم مولایی اولین برنج تراریخته رهاسازی شده در جهان و اولین محصول تراریخته کشورهای مسلمان و منطقه خاورمیانه است که به سطح مزرعه راه یافته است و صدها کشاورز ایرانی آن را تولید کرده‌اند و در حال حاضر نیز به کشت آن مشغول هستند. 

برنج تراریخته با استفاده از روش مهندسی ژنتیک به نحوی تولید شده است که نوعی پروتئین به نام  cry1ab در برگها و ساقه‌های آن تولید می‌شود که موجب مصونیت کامل این برنج در مقابل حمله آفات پروانه‌ای و از جمله کرم ساقه خوار برنج می‌شود. در نتیجه برای تولید این محصول نیازی به کاربرد سموم شیمیایی و زیانبار برای دفع آفات نباتی نخواهد بود. 

با توجه به اینکه بیشترین مصرف سموم شیمیایی حشره‌کش در کشور ما مربوط به مبارزه با کرم ساقه‌خوار برنج است، کشت این محصول فواید اقتصادی، بهداشتی، اجتماعی و زیست محیطی فراوانی را به دنبال خواهد داشت که به ذکر برخی از آن‌ها اکتفا می‌شود: 

مصرف سموم شیمیایی حشره‌کش در زراعت برنج کاهش یافته و به سمت صفر میل خواهد کرد. در نتیجه صدها هزار دلار ارز برای خرید سم یا مواد اولیه آن، خرید سمپاش و هزینه سمپاشی صرفه جویی خواهد شد. 

هزینه تمام شده برنج به دلیل کاهش مصرف نهاده ها(سم)، کاهش یافته و سود خالص کشاورزان بیشتر خواهد شد. 

محصول برنج تراریخته حدود ۲۰ درصد بیشتر از برنج غیر تراریخته از همان گونه است. بنابراین ضمن افزایش تولید محصول در کلان کشور موجب افزایش برداشت محصول از واحد سطح و کاهش بیشتر هزینه‌های تولید و سود خالص بیشتر برای کشاورزان خواهد شد. 

کاهش مصرف سموم، موجب حفاظت از محیط زیست و جلوگیری از کشتار مارها، ماهیان، قورباغه ها، کفشدوزک ها، پروانه‌ها و سایر جانوران مفید موجود در مزارع برنج خواهد شد. 

از مسمومیت شالیکاران و فرزندان خردسال آنان به دلیل بی‌احتیاطی یا زیاده روی در مصرف سموم جلوگیری خواهد شد. 

نظر به این که در فرایند تولید برنج تراریخته به هیچ عنوان از سموم حشره کش شیمیایی استفاده نمی‌شود بنابراین محصول نهایی در مقایسه با مشابه سنتی آن سالم تر بوده و فاقد هرگونه بقایای سموم در دانه است که می‌تواند عوارض سویی را بر روی سلامتی مصرف‌کنندگان برجای بگذارد. 

برنج تراریخته طارم مولایی اولین دستاورد دانشمندان ایرانی است اما ژن مورد نظر از طریق تلاقی‌های برگشتی به واریته‌های دیگری نیز منتقل شده و هم اکنون لاین‌های واریته‌های پرمحصولی نظیر نعمت تراریخته، ندای تراریخته و خزر تراریخته نیز وجود دارند که در صورت تولید انبوه تحول مهمی را در خودکفایی برنج ایجاد خواهند کرد. 

از سوی دیگر در صورت حمایت از این نوع پروژه ها، امکان تولید برنج تراریخته‌ای وجود دارد که بدون نیاز به آب فراوان و نظیر گندم کشت می‌شود. 

برای کسانی که کوچکترین آشنایی با کشاورزی کشور و محدودیت‌های اصلی توسعه آن، از جمله کمبود آب، دارند اهمیت کشت برنج به صورت خطی و بدون غرقاب کردن، روشن است. 

برنج‌های تراریخته دیگری به صورت آزمایشی در کشورهای دیگر تولید شده اند که دارای ویتامین آ، آهن و روی بیشتری هستند و مسوولان وزارت بهداشت و درمان و آموزش پزشکی متقاضی تولید آن هستند، زیرا کمبود این ویتامین و عناصر معدنی نقش بسیار زیادی در بیماریها و کمبودهای تغذیه‌ای جامعه ایرانی به ویژه زنان باردار ایفا می‌کنند. 

مقالات متعددی در این زمینه وجود دارد و کمیته‌ای متشکل از متخصصان شامل نماینده سه انجمن علمی ایمنی زیستی کشور، ژنتیک ایران و بیوتکنولوژی کشور که این برنج تراریخته را مورد بررسی دقیق و موشکافانه قرار داده‌اند، وجود هر گونه شائبه و شبهه ایمنی در مورد مصرف برنج تراریخته را مردود دانسته‌اند. 

در این برنج تراریخته از فناوری پیشرفته مبتنی بر نوعی پیشبر (پروموترخاص) استفاده شده که پروتئین bt فقط در بافت سبز گیاه تظاهر پیدا می‌کند و تا زمانی که ساقه و برگ‌ها سبز هستند این پروتئین وجود دارد، اما در انتهای سیکل حیاتی برنج، این پروتئین قبل از برداشت برنج به سرعت از بین می‌رود و هنگام برداشت برنج، کشاورزان آفات روی برنج را مشاهده می‌کنند که این امر از جنبه‌های پیشرفته مهندسی این محصول استراتژیک است.

از سوی دیگر این پروتئین به سرعت در خاک تجزیه می‌شود و روی حشرات مفید هیچگونه اثر سویی ندارد و تنها روی دسته خاصی از آفات پروانه‌یی که آفت برنج محسوب می‌شوند اثر سوء دارد و حتی اگر پروتئین خالص bt به طیور دام‌های اهلی پرندگان وحشی و غیره داده شود طبق آزمایش‌ها و گزارش‌های مستند هیچ اثر سویی بر روی آن‌ها ندارد. برای تولید برنج تراریخته حتی یک قطره سم شیمیایی حشره‌کش استفاده نمی‌شود. در حالی که برای تولید برنج‌های غیر تراریخته ده هاهزار تن سم وارد محیط زیست می‌شود. 

در بهار سال ۱۳۸۳ گزارشی تحت عنوان “بازتاب وسیع تولید اولین برنج تراریخته جهان توسط ایران منتشر شد که در جهان انعکاس گسترده‌ای داشت. 

در این گزارش که معاونت پژوهش‌های اقتصادی آن را منتشر کرد، agrifood awareness استرالیا اعلام کرد که ایران رهبری بیوتکنولوژی برنج جهان را در دست می‌گیرد.

همچنین به گزارش isaaa موسسه خدمات بین‌المللی برای کسب کاربردهای بیوتکنولوژی، با ادامه تولید تنها برنج تراریخته جهان، ایران همچنان در صدر کشورهای اسلامی و منطقه قرار دارد. 

موسسه isaaa یک موسسه غیرانتفاعی است که خدمات بیوتکنولوژی کشاورزی در اختیار مردم فقیر کشورهای در حال توسعه قرار می‌دهد. هدف این موسسه سهیم کردن دیگران در این فناوری‌های قدرتمند است برای اینکه بتوانند از این مواهب استفاده کنند و آنان را برای استفاده صحیح و بی‌خطرازاین فناوری راهنمایی کند. 

گزارش agrifood awareness و موسسه isaaa بازتاب وسیعی در بین دستگاه‌های مختلف اجرایی و حتی مجلس شورای اسلامی داشت و مبنای سوال از وزیر جهاد کشاورزی قرار گرفت. 

امروزه گیاهان تراریخته در برابر آفات مقاوم هستند و برای صرفه‌جویی در مصرف سموم شیمیایی، گزینه مناسبی به شمار می‌روند. با کشت گیاهان تراریخته، علف‌های هرز بهتر کنترل می‌شود و اثرات بد علف کش‌ها کاهش می‌یابد. به گفته او می‌توان با استفاده از این فناوری نوین، محصولات را نسبت به برخی ویروس‌ها مقاوم کرد و یا ویتامین ها و فلزات مثل آهن و روی موجود در آنها را افزایش داد. سرعت رشد ماهی تراریخته ۲ برابر رشد ماهی غیر تراریخته است، گاو تراریخته مقاوم به ورم پستان است و بزهای تراریخته‌ای که داروهای متفاوتی در شیر خود تولید می‌کنند نیز هم اکنون یکی پس از دیگری مجوز تولید دریافت می‌کنند. 

بلافاصله پس از روی کار آمدن دولت دکتر روحانی، تولید محصولات تراریخته از جمله برنج تراریخته با رعایت قانون ملی ایمنی زیستی جهت ارتقای صنعت کشاورزی و امنیت غذایی کشور در دستور کار جدی قرار گرفت.

با اتمام آزمایش‌های دوباره و احیای ساختارهای قانونی صدور مجوز تولید محصولات تراریخته از جمله با رونمایی از پنبه تراریخته‌ از سوی وزیر جهاد کشاورزی، جریان زیست‌فناوری هراسی با تشکیل اتاق فکر و بهره‌گیری از سادگی رسانه‌های مخالف دولت، تهاجم گسترده‌ای را نسبت به تولید محصولات تراریخته و پژوهشگران ذیربط ساماندهی کردند تا مسیر واردات و ادامه مصرف سموم شیمیایی همچنان باز باشد.