تهدید امنیت غذایی ایران با جریان«فناوری هراسی»!

به گزارش مرکز اطلاعات بیوتکنولوژی ایران به نقل از دیده بان علم ایران، دکتر بهزاد قره یاضی که در دومین گردهمایی از سلسله نشست های حقوق، اخلاق و ایمنی زیستی در دانشگاه تربیت مدرس با موضوع دستورزی های ژنتیک، فرصت ها و چالش ها سخن می گفت با اشاره به چالش های فراروی امنیت غذایی کشور با تغییرات اقلیمی، کمبود آب، روند جهانی خشکسالی و افزایش فزاینده جمعیت اظهار داشت: امنیت غذایی براساس تعریف فائو به معنای دسترسی آحاد مردم در هر زمان به غذای کافی و مغذی برای تامین فعالیت شاداب گفته می شود. در کلان قضیه در ایران امنیت غذایی داریم ولی مبتنی بر واردات است. به طوری که سالانه ۱۲ میلیارد دلار غذای آماده مصرف به کشور وارد می شود.

وی با بیان این که بیش از نیمی از کالری مصرفی کشور از محل واردات تامین می شود، اظهار داشت: بیش از ۹۰ درصد روغن نباتی و ۸۵ درصد علوفه و خوراک دام کشور وارداتی است.

قره یاضی با بیان این که پنج میلیارد دلار از واردات غذایی کشور در ۱۰ سال اخیر تراریخته بوده اند، اظهار داشت: علی رغم پیشرفت های خوبی که در تولید علم از جمله در زمینه آگرونومی داشته ایم جای تاسف است که به دلیل کم توجهی به فناوری های نوین در شرایطی قرار گرفته ایم که امنیت غذایی کشور متکی به واردات است؛ به طوری که در سال ۹۱ محصولات زراعی، بیشترین سهم از واردات کشور را به خود اختصاص دادند و در آن سال با بیش از ۱۶ میلیارد دلار بالاترین رکورد واردات محصولات غذایی در تاریخ ایران ثبت شد.

وی در ادامه با اشاره به نقش مهندسی ژنتیک به عنوان یکی از روش های مدرن اصلاح نباتات در افزایش عملکرد محصولات کشاورزی و کمک به تامین امنیت غذایی گفت: مهندسی ژنتیک به معنای جداسازی ژن ها یا سایر عناصر موثر در عمل ژنها از هر موجود زنده و انتقال آن به هر موجود زنده دیگر پس از اعمال تغییر یا حتی بدون اعمال تغییر است. البته هر ایجاد تغییری در مهندسی ژنتیک تقلیدی از طبیعت است و هر کاری که در مهندسی ژنتیک می کنیم طبیعت قبل از ما انجام داده است.

قره یاضی با اشاره به این که عمده سهم محصولات تراریخته از سطح زیرکشت جهانی این محصولات به چهار محصول استراتژیک ذرت، سویا، کلزا و پنبه اختصاص دارد، گفت: ۷۸ درصد دانه روغنی سویا، ۶۴ درصد پنبه، ۲۶ درصد ذرت و ۲۴ درصد دانه روغنی کلزای تولیدی در دنیا تراریخته هستند البته سهم محصولات تراریخته از بازار جهانی این محصولات بسیار بیشتر است مثلا در مورد محصول سویا تقریبا کل سویای موجود در بازار جهانی تراریخته است لذا این ادعا که برخی مخالفان محصولات تراریخته در کشور مطرح می کنند که می توان به جای واردات سویای تراریخته، محصول غیرتراریخته وارد کرد کاملا بی معناست.

قره یاضی با اشاره به دروغ مخالفان فناوری مهندسی ژنتیک در کشور که از ممنوعیت محصولات تراریخته در اروپا سخن می گویند گفت: سالانه تنها ۳۳ میلیون تن سویای تراریخته با مجوز رسمی وارد اتحادیه اروپا می شود و جالب است که معدود کشورهایی مثل ترکیه که مدعی عدم مصرف تراریخته ها هستند سویای خود را از کشورهایی مثل برزیل، آمریکا و آرژانتین تامین می کنند که تقریبا هیچ سویای غیرتراریخته ای ندارند!

وی در ادامه تصریح کرد: دروغ دیگری که گاه از طرف مخالفان این فناوری در برخی رسانه ها مطرح می شود این است که کشورهایی مثل آمریکا که ۹۶ درصد پنبه، ۹۵ درصد چغندرقند و ۹۴ درصد سویای تولیدی آن تراریخته است، محصولات تراریخته را فقط برای صادرات به کشورهای جهان سوم تولید می کنند و خودشان محصولات ارگانیک مصرف می کنند! در حالی که طبق آمارهای جهانی آمریکا بزرگترین مصرف کننده و بهره بردار محصولات تراریخته در دنیاست.

دکتر قره یاضی در بیان نمونه هایی از محصولات تراریخته کشت شده به اختصاص یک میلیون هکتار از اراضی زیرکشت ذرت آمریکا به رقم تراریخته متحمل به خشکی اشاره کرد که به گفته وی چنین گیاه زراعی برای کشورهای خشک نظیر ایران در حکم طلاست.

وی همچنین از سیب زمینی تراریخته با اکریلامید کمتر و سیب تراریخته ای که پس از برش قهوه ای نمی شود به عنوان برخی دیگر از محصولات تراریخته با صفات برتر در دنیا اشاره کرد و گفت: استفاده از مهندسی ژنتیک برای تولید دارو در گیاهان که شاید برای بسیاری از مردم ایده هایی ژول ورنی برای آینده تلقی شود سالهاست که به مرحله تجاری رسیده که نمونه آن تولید هورمون سرم آلبومین در دانه برنج است که از چین به ۱۸ کشور صادر می شود.

قره یاضی در عین حال تاکید کرد که دستاوردهای چشمگیر حاصل شده در زمینه مهندسی ژنتیک در دو، سه دهه اخیر تنها به منظور سر برآوردن نوک کوه یخی عظیم است که عمدتا محصولات حاصل از انتقال یک یا دو صفت را شامل می شود.

به گفته این متخصص مهندسی ژنتیک و ایمنی زیستی، ۸۰ درصد محصولات تراریخته که به بازار مصرف رسیده اند صفات نسل اول را دارند و از بین محصولاتی که در فاز مزرعه ای هستند ۲۵ درصد صفات نسل اول و ۵۰ درصد صفات نسل دوم را دارند در حالی که آینده مهندسی ژنتیک تولید محصولاتی با صفات و ویژگی های برتر متعدد است.

وی با برشمردن برخی فواید محصولات تراریخته از جمله افزایش عملکرد، بهبود کیفیت و سلامت غذا، کاهش مصرف سموم و … خاطرنشان کرد: مهندسی ژنتیک دائما در حال پیشرفت است که از ابداعات جدید آن ویرایش ژنومی است که در آن ژنی را که نمی خواهیم بر می داریم و آن را پس از اصلاح یا اساسا با ژنی دیگر جایگزین می کنیم.

دکتر قره یاضی با اشاره به سیستم جدید کریسپر و روش پیشرفته تر TALEN (آنزیم های برشی با قابلیت مهندسی محل برش) گفت: هر یک از این روش ها محاسن و معایبی دارند که در مجموع روش کریسپر Cas9 از لحاظ سرعت، دقت و هزینه مقبولیت بیشتری دارد. با استفاده از این تکنیک امکان برش و حذف ژن آسیب‌دیده از ساختار ژنتیکی سلول فراهم می شود.

وی با بیان این که روش های دیگری مثل Gene Drive هم وجود دارد که در آن برخلاف قوانین سنتی وراثتی که نیمی از ماده ژنتیکی از پدر و نیمی از مادر به ارث می رسد می توان ژن عامل بیماری را از بین برد و کپی آن را از روی ژن سالم ایجاد کرد، گفت: دانشمندان با استفاده از این روش موفق شده اند بیماری زایی جمعیت پشه آنوفل مالاریا را با رهاسازی پشه های مهندسی ژنتیک شده برطرف کنند.

دکتر قره یاضی با بیان این که دانش سنتتیک بیولوژی، فراتر و تحول سازتر از مهندسی ژنتیک امکان تولید محصولات طبیعی جدید را نیز در آزمایشگاه فراهم می کند، گفت: با این تکنیک می توان مثلا مواد موثره موجود در گیاه زعفران را در آزمایشگاه تولید کرد بدین ترتیب می توان بدون نیاز به کشت گیاه زعفران به محصولی با همان ویژگی ها و کاربردها رسید که قطعا تاثیر چشمگیری بر اقتصاد کشاورزی ما خواهد داشت.

رییس انجمن ایمنی زیستی ایران در ادامه با بیان این که نتایج تحقیقات گسترده دانشمندان، مراکز علمی معتبر، دانشگاه های متعدد و نهادهای نظارتی مستقل حاکی از ایمنی و سلامت کامل محصولات تراریخته است که نخستین محصولات غذایی مصرفی در تاریخ بشر هستند که قبل از استفاده از لحاظ ایمنی دقیقا بررسی می شوند اظهار داشت: تحقیق ۲۵ ساله اتحادیه اروپا که با مشارکت ۵۰۰ گروه پژوهشی انجام شده، متاآنالیز هزار و ۷۸۳ مقاله علمی معتبر در زمینه ایمنی محصولات تراریخته و مقاله منتشر شده در مجله نیچربیولوژی که با بررسی ۱۲۸ هزار مورد مسمومیت غذایی در آمریکا در سال ۲۰۱۲ – شامل سه هزار مورد فوت – تصریح کرده که یک مورد مسمومیت هم در اثر مصرف تراریخته ها گزارش نشده از جمله هزاران مقاله و مستند علمی موجود در تایید ایمنی محصولات تراریخته هستند. علاوه بر این براساس مقاله مروری منتشر شده در مجله پلاس وان در سال ۲۰۱۴ که نتایج ۱۴۷ مقاله علمی معتبر را بررسی کرده کشت محصولات تراریخته، میزان مصرف آفت کش ها را تا ۳۷ درصد، هزینه آفت کش های مصرفی را تا ۳۹ درصد و میزان منفعت کشاورزان را تا ۶۸٫۲ درصد افزایش داده است.

مجری طرح تولید برنج تراریخته طارم مولایی مقاوم به آفات پروانه ای گفت: طبق آمار مراجع رسمی ۸۸ درصد مبارزه با آفات به کرم ساقه خوار برنج اختصاص دارد که با کشت برنج تراریخته می توان از مصرف حجم عظیمی از سموم شالیزارهای برنج که سلامت کشاورزان، ساکنان منطقه و محیط زیست را شدیدا به خطر انداخته جلوگیری کرد. کشت پنبه تراریخته هم می تواند اقتصاد منطقه مکران را که در پی طغیان کرم سرخ پنبه و ممنوعیت کشت این محصول استراتژیک در آن منطقه از اوایل دهه ۱۳۵۰ به شدت لطمه خورده را نجات دهد. همچنان که کشورهای هند و پاکستان که منبع اصلی این آفت بوده اند در سالهای اخیر با کشت پنبه تراریخته به مرحله صادرات این محصول رسیده اند.

رییس انجمن ایمنی زیستی ایران در ادامه دروغ، عوام فریبی، فناوری هراسی، ناشایسته سالاری، عدم تکریم دانشمندان یا تکریم نمایشی، تعدد مراکز تصمیم گیری و مداخله نابجای مراکز امنیتی، تزلزل مدیران ارشد و هراس ناشی از برخوردهای مدیریتی، مافیای واردات و آیین نامه ارتقای اعضای هیات علمی که مبتنی بر تولید مقالات است را از جمله چالش های توسعه مهندسی ژنتیک در کشور عنوان و خاطرنشان کرد: فناوری هراسی یا تکنوفوبیا یک بیماری است که در آن فرد نسبت به فناوری پیشرفته، هراس غیرمنطقی یا تنفر پیدا می کند. فناوری هراسی و هراس افکنی ای که امروز نسبت به  فناوری مهندسی ژنتیک در کشور وجود دارد در ابتدای انقلاب در مورد فناوری هسته ای هم وجود داشت و جالب است که دقیقا همان عوارض و بیماری هایی که به فناوری هسته ای و ساخت نیروگاه اتمی نسبت داده می شد امروز از سوی برخی افراد و رسانه ها به محصولات تراریخته نسبت داده می شود!

این متخصص مهندسی ژنتیک و ایمنی زیستی در ادامه به نمونه هایی از ادعاهای مطرح شده علیه محصولات تراریخته با هدف ترساندن مردم اشاره کرد و گفت: یکی از مخالفان پیگیر بیوتکنولوژی و محصولات تراریخته در کشور در مصاحبه ای که چند ماه پیش با یکی از رسانه ها داشت با اذعان به این که تصاویری مثل تزریق سرنگ به ذرت و گوجه فرنگی که از سوی مخالفان فناوری مهندسی ژنتیک در  برخی رسانه ها و فضای مجازی پخش می شود، غیرواقعی است، هدف از انتشار این قبیل تصاویر را نمادسازی به منظور ایجاد وحشت در مردم نسبت به محصولات تراریخته عنوان کرده است. آیا مصداقی بارزتر از وحشت آفرینی در جامعه و سلب آرامش روانی مردم  می توان برای بیوتروریسم پیدا کرد؟ چگونه است که برخی رسانه ها و افراد می توانند با وجود تمام مستندات علمی که در خصوص ایمنی محصولات تراریخته وجود دارد آزادانه دست به وحشت آفرینی در کشور بزنند تا جایی که فتواهای روشنی که از مراجع عظام در زمینه محصولات تراریخته وجود دارد را هم کتمان می کنند.

رییس انجمن ایمنی زیستی در پایان با اشاره به این که مخالفان مهندسی ژنتیک در کشور برای پیشبرد اهداف خود به جنگی زرگری بین محصولات تراریخته و ارگانیک دامن زده اند، گفت: در مورد محصولات ارگانیک برخلاف تراریخته ها مقالات متعددی مبنی بر مخاطرات احتمالی آنها وجود دارد از جمله گزارش هایی که نشان می دهد سطح آفلاتوکسین در این قبیل محصولات بالاتر است و مواردی از مسمومیت و مرگ در اثر مصرف محصولات ارگانیک در اروپا نیز وجود دارد لذا باید در مورد این محصولات که مزیت آنها صرفا در گیاهان باغی و برای محیط زیست است قوانین برچسب زنی به طور دقیق رعایت شود.