موضع سازمان ایمنی غذایی اروپا

متن شبهه

جریان مقابله با مهندسی ژنتیک این طور القا کرده است که مراجع رسمی مرتبط با غذا و دارو در اروپا به دلیل عدم سلامت محصولات تراریخته محدودیت‌های جدی در مصرف و تولید این محصولات مقرر کرده‌اند.

تبیین شبهه

برخی به غلط ادعا کرده‌اند مراجع رسمی مرتبط با غذا و دارو در اروپا به دلیل عدم سلامت محصولات تراریخته محدودیت‌های جدی در مصرف و تولید این محصولات مقرر کرده‌اند. گاه در رسانه‌ها گفته می‌شود اداره ایمنی غذایی اتحادیه اروپا (افسا) سلامت محصولات تراریخته را نپذیرفته است. همچنین این ادعا مطرح شده است که مصرف محصولات تراریخته تا سال 2006 میلادی و کشت محصولات تراریخته تا سال 2010 در اتحادیه اروپا با ممنوعیت و محدودیت جدی مواجه بوده و تحت فشار سازمان جهانی تجارت مصرف آن در سال 2006 آزاد شده است (احمدی و صمدیان، 1395، صص 34-31 و 68).

پاسخ شبهه

اتحادیه اروپا از سال 1990 دارای قانون صدور مجوز تولید و مصرف محصولات تراریخته (Council Directive 90/220/EEC of 23 April 1990) است. اولین محصول تراریخته در سال 1992 به استناد این قانون در اروپا مجوز تولید و مصرف دریافت کرد که مربوط به واکسن بیماری اوژسکی (هاری کاذب) بود. مجوز اولین محصول زراعی تراریخته نیز در سال 1994 به استناد این قانون برای تنباکوی مقاوم به بروموکسینیل صادر شد. این قانون به دلیل برخی اختلافات میان کشورها عضو (Commission of The European Communities (1996) در سال 2001 با قانون جدیدی (Council Directive 2001/18/EC) جایگزین شد. این قانون در سال 2004 اجرایی شد و از آن زمان تا کنون مجوز کشت و مصرف محصولات تراریخته در اروپا بر اساس قانون 2001 صادر می‌شود. به دلیل همین اختلاف نظرها بود که از سال 1998 تا تصویب و اجرایی شدن قانون جدید صدور مجوزهای جدید به تعویق افتاد اگرچه اعتبار مجوزهای صادره پیش از آن تاریخ باقی بود (see: The Financial Times, 2006). ده‌ها مجوز کشت و مصرف دیگر نیز از آن تاریخ صادر شده است که در تمامی کشورهای عضو اعتبار دارد.

به عکس، هیچ مرجع رسمی و مجامع علمی در اتحادیه اروپا چه مرجع ایمنی غذایی اتحادیه اروپایی و چه سازمان‌های غذا و داروی ملی کشورهای اروپایی با وجود ارزیابی‌های کارشناسی مستمر عوارض ادعا شده در رسانه‌ها برای مصرف محصولات تراریخته را نپذیرفته است. روشن است مرجع ایمنی غذایی اتحادیه اروپا سلامت محصولات تراریخته‌ای را که پس از ارزیابی‌های لازم برای آنها مجوز صادر کرده‌است پذیرفته است. به عکس، کمیسیون اروپا در یک گزارش جامع 268 صفحه‌ای در سال 2010 در این باره تأکید کرده است: «نتیجه‌ی 130 پروژه تحقیقاتی و 500 تحقیق مستقل در طول 25 سال نشان می‌دهد محصولات تراریخته هیچ تفاوتی به لحاظ ایمنی با محصولات دیگر ندارند… [در عین اینکه در نگاه اول] ممکن است شبهات وارد شده علمی به نظر برسد اما اینطور نیست.» (European Commission Directorate-General…, 2010, pp. 16, 22) فهرست مجوزهای کشت و مصرف صادره از سوی مرجع ایمنی غذایی اتحادیه اروپا برای 71 رخداد تراریخته در پایگاه اینترنتی کمیسیون اتحادیه اروپا آمده است. همچنین 28 رخداد دیگر در مراحل ارزیابی و صدور مجوز قرار دارند (EU Commission, 2017).

چندین کشور عضو اتحادیه اروپایی به کشت تجاری یا آزمایشی این محصولات می‌پردازند و اتحادیه اروپا از بزرگ‌ترین واردکنندگان و مصرف‌کنندگان محصولات تراریخته جهان است. برای نمونه اتحادیه اروپا از وارد کنندگان اصلی کنجاله و دانه‌های سویا (32 میلیون تن در سال 2013) است و 96 درصد سویای خود را وارد می‌کند (EU Commission, 2015, p. 4). بیش از 90 درصد سویا و کنجاله سویای وارداتی اتحادیه اروپا تراریخته بوده و از مبدأ از کشورهای تولیدکننده سویای تراریخته وارد می‌شود (Ibid). همچنین سالانه بین نیم تا سه میلیون تن محصولات ذرت را وارد می‌کند (EU Commission, 2016, p. 4) که 25 درصد آن از نوع تراریخته است (Salmon, 2015, p. 1).

بر اساس دستورالعمل 2001 پس از طی فرایندهای صدور مجوز در مرجع ایمنی غذایی اتحادیه اروپا کشت محصولات تراریخته در تمامی کشورهای عضو مجاز است و کشورهای عضو تنها به استناد مستندات علمی می‌توانند کشت یک رخداد معین را منع کنند. بر اساس ماده 23 این دستورالعمل «هر یک از کشورهای عضو که به استناد اطلاعاتی علمی جدید یا اضافه درباره ارزیابی خطر زیست‌محیطی انجام شده به تفصیل تبیین کند که یک محصول تراریخته که مطابق این دستورالعمل در اتحادیه اروپا دارای مجوز بوده است، برای سلامت انسان یا محیط زیست مخاطره‌آمیز است، می‌تواند فروش یا مصرف آن را در قلمرو خود محدود یا ممنوع سازد. در این صورت عضو مورد نظر باید … دلایل تصمیم خود را در عدم پذیرش و لزوم بازنگری در ارزیابی خطر انجام شده ارائه کند.»[1]

تلاش برخی گروه‌های تندرو مانند صلح سبز برای استناد به ماده 23 و گزارش کوچک‌ترین زیان از ناحیه کشت و یا مصرف محصولات تراریخته موفقیت‌آمیز نبود. بنابراین جنجال‌ها بر اصلاح قانون متمرکز شد و پیشنهاد اصلاح قانون برای کنار گذاشتن رجوع به مستندات علمی در سال 2015 ارائه شد. مطابق اصلاحیه 2015 (Directive (EU) 2015/412) که بند ب را به ماده 26 دستورالعمل 2001 اضافه کرد کشورهای عضو می‌توانند به دلایلی غیر از دلایل علمی و مرتبط با ایمنی غذایی همچون صلاحدید سیاسی و اقتصادی و غیره محصولات تراریخته را کشت نکنند. برخی کشورها عضو با استناد به اصلاحیه جدید تصمیم گرفتند از کشت محصولات تراریخته خودداری کنند. بر اساس آنچه گفته شد و تصریح مصوبه 2015، اولا در هیچ کشور اروپایی ممنوعیتی برای مصرف محصولات تراریخته وجود ندارد و ثانیا سیاسی بودن تصمیم کشورها برای عدم کشت روشن است و دلایل کشورها برای عدم کشت محصولات تراریخته در اسناد کمیسیون اروپا موجود است. ویتنیس آندریاکایتیس کمیسیونر اروپا در امور ایمنی غذایی و سلامت تأکید می‌کند که برخی کشورهای عضو صرفا بر اساس افکار عمومی مایل به کشت محصولات تراریخته نیستند و برای این امر به دلایلی سیاسی استناد می‌کنند و نه نظرات کارشناسی و دلایل علمی (Andriukaitis, 2015). صحت گفته کمیسیونر اروپا، با مراجعه به صورت جلسه‌هایی که در آن برخی کشورهای عضو کمیته ارزیابی محصولات تراریخته برای مخالفت خود با صدور مجوز استدلال کرده‌اند مشخص می‌شود (see e.g. EU Commission PAFF Committees, 2017).

[1]. Article 23 (Safeguard clause): 1. Where a Member State, as a result of new or additional information made available since the date of the consent and affecting the environmental risk assessment or reassessment of existing information on the basis of new or additional scientific knowledge, has detailed grounds for considering that a GMO as or in a product which has been properly notified and has received written consent under this Directive constitutes a risk to human health or the environment, that Member State may provisionally restrict or prohibit the use and/or sale of that GMO as or in a product on its territory.