تأثیر بر صادرات

متن شبهه

گفته شده تولید محصولات تراریخته، صادرات کشاورزی را کاهش می‌دهد.

تبیین شبهه

این ادعا به طور مکرر مطرح می‌شود که در صورت کشت محصولات تراریخته در کشور، “سایر کشورها و سازمان‌های بین‌المللی، ایران را در لیست کشورهای تولیدکنند محصولات کشاورزی تراریخته قرار خواهند داد که در نتیجه آن صادرات محصولات کشاورزی با محدودیت‌های زیادی مواجه شده و در واقع یکی از مزیت‌های اصلی کشور در امر تولید و صادرات در معرض مخاطره قرار گیرد.” (ر.ک: حافظی، 1395؛ شیخی، 1395)

پاسخ شبهه

این ادعا ناشی از تصور ممنوعیت واردات و مصرف محصولات تراریخته در کشورهایی چون کشورهای عضو اتحادیه اروپا و یا روسیه است. در حالی که این امر صحت ندارد؛ برای نمونه به وضعیت اتحادیه اروپا و روسیه در این باره اشاره می‌شود.

این ادعا که کشورهای عضو اتحادیه اروپایی “عوارض قطعی” ناشی از مصرف محصولات تراریخته را مشاهده کرده و به همین دلیل از این محصولات مصرف نمی‌کنند به دلایل متعدد مردود است. اتحادیه اروپا از سال 1990 دارای قانون صدور مجوز تولید و مصرف محصولات تراریخته است.[1] اولین محصول تراریخته در سال 1992 به استناد این قانون در اروپا مجوز تولید و مصرف دریافت کرد که مربوط به واکسن بیماری اوژسکی (هاری کاذب) بود. مجوز اولین محصول زراعی تراریخته نیز در سال 1994 به استناد این قانون برای تنباکوی مقاوم به بروموکسینیل صادر شد و در مدت کوتاهی برای 18 محصول مجوز کشت و مصرف صادر شد.[2] دستورالعمل صدور مجوز محصولات تراریخته در اتحادیه اروپا در سال 2001 با قانون جدیدی[3] جایگزین شد. این قانون در سال 2004 اجرایی شد و از آن زمان تا کنون مجوز کشت و مصرف محصولات تراریخته در اروپا بر اساس قانون 2001 به طور مستمر برای 74 محصول تراریخته صادر شده است و محصولات زیادی نیز در حال دریافت مجوز کشت و مصرف هستند.

کمیسیون اروپا نیز در هفتم فوریه 2006 در پاسخ به شبهه ممنوعیت تراریخته در اروپا با صدور بیانیه‌ای اعلام کرد:[4] “دانشمندان اجماع دارند که محصولات تراریخته فی‌نفسه ناسالم نیستند و ایمنی آنها در اروپا به صورت موردی ارزیابی می‌شود… بیشتر سویای وارداتی اتحادیه اروپا تراریخته است… بنابراین این ادعا که مجوز محصولات تراریخته در اروپا معلق شده است صحیح نیست…”

ممنوعیت مصرف محصولات تراریخته در روسیه نیز صحت ندارد. بند ماده 7 قانون شماره 86-F3 فدرال روسیه راجع به تنظیم فعالیت‌های مهندسی ژنتیک مصوب 1996^[5] که در سال 2010^[6] و 2013^[7] نیز اصلاح شده است، مقرر می‌کند: «ارگانیسم‌های مهندسی ژنتیک شده برای رهاسازی در محیط زیست و محصولات منتج از آنها یا مشتمل بر آنها، از جمله محصولاتی که به فدراسیون روسیه وارد می‌شود باید مطابق فرایندی که در آیین‌نامه مربوطه از سوی دولت تعیین می‌شود به ثبت برسد.» در آیین نامه شماره 839^[8] که در اجرای این ماده در تاریخ 23 سپتامبر 2013 از سوی دولت این کشور تصویب شد، جزئیات کامل فرایند صدور مجوز محصولات تراریخته چه برای کشت و چه مصرف و واردات به تفصیل بیان شده است. در 29 ژوئن 2016 قانون اصلاح برخی قوانین فدراسیون روسیه راجع به مهندسی ژنتیک^[9] به تصویب دومای روسیه رسید. دومای روسیه در این مصوبه بر اساس سیاست‌ها کشاورزی این کشور محدودیت‌هایی را در ماده 2 و 4 این قانون صرفا برای کشت (و نه مصرف و واردات) مقرر کرده است.^[10] بنابراین مطابق همین قانون مصرف و واردات این محصولات پس از طی فرایند ثبت و صدور مجوز کماکان صورت می‌گیرد.

بنابراین آنچه درباره ممنوعیت واردات و مصرف محصولات تراریخته در کشورهایی اروپایی و روسیه در دیگر کشورها گفته می‌شود صحت ندارد. کشورهای تولیدکننده محصولات تراریخته به واسطه داشتن و به کارگیری این فناوری نه تنها دچار مشکل نشده‌اند بلکه با گذشت زمان، تولید این کشورها در محصولات مهم کشاورزی مانند سویا، ذرت، کلزا و پنبه افزایش یافته و به تأمین کنندگان اصلی این محصولات در جهان تبدیل شده اند. به طوری که می توان گفت امنیت غذایی جهان در تولید محصولات استراتژیک ذرت، سویا، کزا و پنبه تا حد قابل توجهی در دست این کشورها قرار گرفته است. برای نمونه ایالات متحده امریکا بزرگ‌ترین تولیدکننده محصولات تراریخته است و بزرگ ترین صادرکننده محصولات کشاورزی است و محصولات خود را به اغلب کشورهای جهان صادر می‌کند. همان طور که در شکل ذیل آمده است، کشورهای امریکا، برزیل و آرژانتین با تولید سویای تراریخته موفق شده اند 83 درصد تولید و بیش از 95 درصد بازار جهانی این محصول را در اختیار بگیرند (Eenennaam & Young, 2014).

بر اساس گزارش مطالعه بیست‌ساله آثار کشت سویای تراریخته در آرژانتین (see: Trigo, 2016)، کشت سویای تراریخته در این مدت موجب افزایش توسعه سطح زیر کشت از 3.5 درصد در سال 1997 به 9.4 درصد در سال 2015 شد. همچنین صرفه جویی 20 دلار در هکتار را در هزینه های کشت شامل مصرف کمتر سموم، کاهش هزینه های کارگر و حذف یا کاهش نیاز به عملیات خاک‌ورزی (شخم) به دنبال داشته است. این صرفه جویی سالانه 400 میلیون دلار برای این صنعت در آرژانتین سودآوری داشته است؛ ضمن اینکه افزایش سرعت رشد سطح زیر کشت سویا در اثر کشت محصولات تراریخته موجب سالانه ده میلیارد دلار سودآوری بیشتر شده است.

جمهوری اسلامی ایران نیز در صورتی که وارد باشگاه دارندگان این فناوری و تولیدکننده محصولات تراریخته قرار گیرد امید است مشابه این کشورها به عنوان یکی از تولیدکنندگان و تأمین کنندگان عمده محصولات استراتژیک کشاورزی شناخته شود. به طور حتم قرار گرفتن نام ایران به عنوان یکی از کشورهای صاحب فناوری مهندسی ژنتیک (مانند باشگاه کشورهای هسته‌ای یا فضایی و…) افتخاری ملی و موجب رونق تولید و صادرات محصولات کشاورزی خواهد بود.

قرار گرفتن نام ایران به عنوان یکی از کشورهای صاحب فناوری مهندسی ژنتیک (مانند باشگاه کشورهای هسته‌ای یا فضایی و…) افتخاری ملی و موجب رونق تولید و صادرات محصولات کشاورزی خواهد بود. برای نمونه ایالات متحده امریکا بزرگ‌ترین تولیدکننده محصولات تراریخته است و محصولات کشاورزی خود را به اغلب کشورهای جهان صادر می‌کند.

[1]. Council Directive 90/220/EEC of 23 April 1990 on the deliberate release into the environment of genetically modified organisms

[2]. European Environment Agency, Environment in the European Union at the Turn of the Century, Office for Official Publications of the EC, 1999, p. 247.

[3]. Directive 2001/18/EC of the European Parliament and of the Council of 12 March 2001 on the deliberate release into the environment of GMOs and repealing Council Directive 90/220/EEC.

[4]. European Commission, Press Release: Europe’s rules on GMOs and the WTO, MEMO/06/61, Brussels, 7 February 2006, at <http://europa.eu/rapid/press-release_MEMO-06-61_en.htm?locale=en> accessed Apr. 2017.

[5]. Federal Law of 05.07.1996 N 86-F3 (as amended on 03.07.2016) “on state regulation in the field of genetic engineering activities”, Rossiiskaya gazeta, at: <http://faolex.fao.org/docs/html/rus23086E.htm>.

[6]. Federal Law No. 262- F3 of 04.10.2010.

[7]. Federal Law No. 358-F3 of July 3, 2013.

[8]. http://gain.fas.usda.gov/Recent%20GAIN%20Publications/Government Resolution on GMO Registration for Environmental Release_Moscow_Russian Federation_9-25-2013.pdf

[9]. Federal law number 358-F3

[10]. Federal Law of 03.07.2016 No. 358-F3 “on amendments to certain legislative acts of the Russian federation regarding the improvement of state regulation in the field of genetic engineering activities” 03.07.2016. at: <http://publication.pravo.gov.ru/Document/View/0001201607040147?index=0&rangeSize=1> accessed May 2017.