لوازم آرایش در آشفته بازار: تراریخته یا ارگانیک؟

به گزارش مرکز اطلاعات بیوتکنولوژی ایران به نقل از ایرنا بارها در اخبار متعدد اعلام شده که ایران هفتمین کشور مصرف کننده مواد آرایشی در جهان است. هر چند سازمان غذا و دارو این آمار را تکذیب کرده و گفته است ایران رکورددار مصرف لوازم آرایش نیست اما مسائلی مانند ارزانی فرآورده های آرایشی قاچاق، بُعد دیگری به این ماجرا داده است و لوازم آرایشی را به یکی از خریدهای محبوب جوانان تبدیل کرده است.

کمتر جوانی است که بداند محصول آرایشی مناسب برای او کدام است و تحت چه شرایطی باید از این محصولات استفاده کند. چنانکه یکی از مقامات مسئول سازمان غذا و دارو پیش از این گفته بود که جوانان چنان راغب به استفاده از محصولات آرایشی هستند که حتی گاهی از دکتر خود می خواهند برای آنان لوازم آرایشی مانند کرم دورچشم تجویز کند.

اما آنان هیچگاه از مواد تشکیل دهنده لوازم آرایشی نمی پرسند و هرگونه لوازم آرایشی را تهیه می کنند حتی اگر تقلبی باشد.

البته گاهی مطالبی در فضای مجازی منتشر می شود که به طور مثال عطرهای گرانقیمت حاوی مدفوع نهنگ و رژ لب ها حاوی سوسک هستند و مصرف کنندگان لوازم آرایشی در برابر این اخبار، اغلب آن را باور نمی کنند و در صورت باور نیز بی اعتنا از کنار آن می گذرند.

گاهی نیز ادعا می شود فرآورده های آرایشی ارگانیک هستند و عاری از مواد سمی و تحریک کننده؛ گاهی حتی مباحثی مانند تراریختگی در محصولات آرایشی مطرح می شود که بیشتر با هدف ترساندن مصرف کنندگان است. گفته می شود بسیاری از مواد تشکیل دهنده لوازم آرایشی از منابع گیاهی و کشاورزی حاصل شده اند و این منابع ممکن است شامل محصولات تراریخته نیز باشد.

 

محصولات تراریخته چه هستند؟

محصولات تراریخته یا دست‎ورزی شده ژنتیکی، گیاهان و دیگر موجودات زنده ای هستند که با استفاده از تکنیک های بیوتکنولوژی مولکولی مدرن، بهبود یافته اند.

محصولات تراریخته، محصولاتی به شمار می آیند که کارشناسان با مهندسی روی ژنتیک، یک خصوصیت ویژه مفید را در آنها ایجاد می کنند یا یک خصوصیت منفی را از آن حذف می کنند؛ به طور مثال پروتئین هایی داخل محصول ایجاد می کنند که خاصیت آفت کشی دارد و این پروتئین موجب می شود که مثلا کرم ساقه در برنج از بین برود.

انسان ها در حقیقیت از سال های خیلی دور (پیش از میلاد مسیح) مبادرت به تغییرات غیرمستقیم در گیاهان و حیوانات کرده اند اما فناوری جدید بیوتکنولوژی مولکول ، توانایی مشخصی برای تغییرات خاص ایجاد کرده است.

زیست فناوری در حقیقت استفاده از فرآیندهای بیولوژیکی میکروب ها و سلول های گیاهی و حیوانی در جهت منافع انسانی است. به گفته کارشناسان ژنتیک، در ایالات متحده بیش از 90درصد محصولات سویا، ذرت و پنبه و چغندر قند و یونجه تراریخته هستند. سازمان بهداشت جهانی و سازمان غذا و داروی آمریکا سلامت این محصولات را تضمین کرده است و اثرات نامطلوب بهداشتی این گونه محصولات ثابت نشده است.

 آیا در مواد آرایشی و بهداشتی از تراریخته ها استفاده می شود؟

در حال حاضر 90 درصد بازار سویای دنیا و بیش از 40 درصد دانه ذرت در اختیار نوع تراریخته آن است.

بسیاری از مواد تشکیل دهنده لوازم آرایشی از منابع گیاهی و کشاورزی حاصل شده اند. این منابع ممکن است شامل محصولات غذایی تراریخته نیز باشد.

درصد زیادی از محصولات کشاورزی به طور ژنتیکی تغییر کرده است. این تغییرات با هدف کمک به کشاورزان در تولید محصولات باکیفیت تر و مقاوم به خشکی و آفت انجام شده است. اما گاهی در برخی موارد، تراریخته ها برای کمک به تولید مواد تشکیل دهنده لوازم آرایشی و بهداشتی ایجاد می شوند. به طور مثال روغن کانولا به عنوان یک روغن صنعتی در صابون ها و رژلب کاربرد دارد، کانولا تراریخته برای تولید سطوح بالای لوریک اسید اصلاح شده است.

لوریک اسید یک چربی اشباع شده است که به عنوان مرطوب کننده می تواند به کار گرفته شود. البته مرطوب کننده برخی لوسیون ها و کرم ها ممکن است از نارگیل باشد اما می توان آن را از کانولا نیز ساخت.

مواد تشکیل دهنده برخی لوازم آرایشی و بهداشی به طور بالقوه از ارگان های تغییر یافته ژنتیکی مشتق شده و شامل موادی مانند روغن ذرت، آرد ذرت، روغن سویا لسیتین و پروتئین تولید شده توسط مخمرها است. مواد تشکیل دهنده لوازم آرایشی اگر از سویا، کلزا و پاپایا هاوایی نشأت گرفته باشند می توانند تراریخته باشند.

 

 آیا تراریخته های استفاده شده در لوازم آرایشی ایمن هستند؟

سازمان غذا و داروی آمریکا به این نتیجه رسیده است که هیچ شواهدی وجود ندارد که نشان دهد محصولات غذایی تراریخته از محصولات غذایی به دست آمده از روش سنتی، ایمنی کمتری دارند بر این اساس مواد اولیه تراریخته یافت شده در لوازم آرایشی مانند دیگر مواد تولید شده از روش های سنتی ایمن هستند.

لوازم آرایشی ارگانیک دروغ محض است

بهزاد قره یاضی، رئیس انجمن ایمنی زیستی ایران به خبرنگار ایرنا گفت: محصولات تراریخته مورد تائید سازمان جهانی بهداشت هستند و این سازمان در کنار سازمان خوار و بار جهانی، اعتبار بین المللی خود و تعهدش نسبت به کشورهای عضو را به سادگی خدشه دار نمی کند.

او اضافه کرد: سازمان غذا و داروی آمریکا و نیز سازمان غذا و داروی ایران و بسیاری از کشورها از چین و هند تا اتحادیه اروپا بدون استثنا سلامت محصولات تراریخته را تائید کرده اند.

وی ادامه داد: حتی در بسیاری موارد، برتری محصولات تراریخته نسبت به محصولات ارگانیک اثبات شده و مقالات زیادی در این زمینه وجود دارد و مردم باید از فضای عوامفریبانه ای که دلالان ایجاد کرده اند تا محصولات خود را به نام ارگانیک به فروش برسانند، دوری کنند.

قره یاضی که فوق دکترای ژنتیک گیاهی دارد، اضافه کرد: محصولات ارگانیک محصولاتی هستند که در کشت آنها از سموم دفع آفات نباتی و همچنین از کود شیمیایی استفاده نمی شود و زمین قبل از آن نیز سه سال نباید کشت شده باشد.

وی تاکید کرد: فروش محصولات آرایشی و بهداشتی ارگانیک، دروغ محض است و هیچ مرجع رسمی و قابل قبولی آنها را تائید نمی کند؛ هرجا چنین ادعایی مطرح می شود، دستگاه نظارتی باید ورود پیدا کند. محصولاتی با چنین ادعایی باید از سطح بازار جمع آوری شوند و مردم نیز از خرید آن پرهیز کنند.

محصولات آرایشی تراریخته وجود خارجی ندارند

رئیس انجمن ایمنی زیستی ایران اظهار داشت: محصولات آرایشی و بهداشتی تراریخته وجود خارجی ندارد. احتمال بسیار ضعیف وجود دارد که در ترکیب مواد آرایشی از روغن سویا یا کانولا استفاده شود که آن هم بسیار نادر است.

قره یاضی افزود: صحبت درباره محصولات آرایشی و بهداشتی تراریخته دارای اهداف نامشروع است. نباید مردم را تشویق به خرید محصولات ارگانیک تقلبی کنیم یا اینکه آنان را از فرآورده های آرایشی و بهداشتی تراریخته بترسانیم.

وی خاطرنشان کرد: احتمال وجود تراریخته در محصولات آرایشی و بهداشتی، یک در هزار است اما چون مقدار آن کمتر از دو درصد است در ایران برچسب گذاری نمی شود.

رئیس انجمن ایمنی زیستی ایران گفت: باید توجه داشت که در دنیای پزشکی به تراریخته، «نوترکیب» گفته می شود. داروهای نوترکیب در جامعه زیاد وجود دارد؛ در حال حاضر بسیاری از واکسن هایی که مصرف می شوند، نوترکیب یا تراریخته هستند.

قره یاضی تصریح کرد: ممکن است برخی از اجزای داروهای نوترکیب در مواد اولیه لوازم آرایشی و بهداشتی مصرف شوند اما از یک سو مقدار آن فوق العاده کم است و از سوی دیگر اگر هم باشند، سالم هستند.

هر ادعایی نیاز به مستندات دارد

عبدالعظیم بهفر، سرپرست اداره کل امور فرآورده های آرایشی و بهداشتی سازمان غذا و دارو نیز در این باره گفت: محصولات تراریخته یا GMO بیشتر درباره فرآورده های خوراکی مطرح است و در سایر حوزه ها بیشتر بحث فرآورده های ارگانیک، گیاهی و حلال مطرح است تا این فرآورده ها را جداسازی کنیم.

وی در گفت و گو با خبرنگار سلامت ایرنا افزود: درباره هرکدام از این ادعاها، این محصولات باید طبق مستندات روی محصول خود برچسب بزنند. درباره کالاهای وارداتی یا تولید داخل دارای پروانه ساخت، قابلیت استعلام درباره آنها طبق کد روی برچسب وجود دارد.

وی درباره فروش لوازم آرایشی از سوی دستفروشان نیز گفت: اگر این لوازم، اصالت داشته باشند، اشکالی ندارد اما توصیه می شود که لوازم آرایش از محل معتبر خریداری شود چون قابلیت پیگیری دارد.

مراقب لوازم آرایشی تقلبی باشیم

طبق آمارهای اعلام شده از سوی سازمان غذا و دارو، بیش از 50 درصد کالاهای آرایشی در ایران قاچاق است و 95 درصد کالاهای قاچاق نیز تقلبی، غیرایمن و تاریخ گذشته هستند.

عرضه لوازم آرایشی از سوی دستفروش ها به ویژه در اماکنی مانند ایستگاه های مترو یا ادعای برخی فروشگاه ها مبنی بر ورود لوازم آرایشی ارزان قیمت از شهرهایی مانند بانه، امکان فروش لوازم آرایشی تقلبی و بی کیفیت را تسهیل کرده است.

فرآورده های آرایشی و بهداشتی، صرف ادعای فروشنده نمی توانند سالم یا ایمن باشند؛ هرگونه ادعایی باید روی برچسب فرآورده های آرایشی درج شده باشد. توجه به نشان سازمان غذا و دارو و استعلام اصالت فرآورده های آرایشی بهترین راهکار حفاظت از سلامتی خود است.

مراقبت از پوست از حساسیت ویژه ای برخوردار است و استفاده از لوازم آرایشی تقلبی و ناایمن به پیری زودرس و ایجاد چین و چروک، تغییر رنگ پوست و بروز لک و تحریک و حساسیت پوستی خواهد شد.

سازمان غذا و دارو اعلام کرده است صنایع بهداشتی و آرایشی ایران از لحاظ کیفیت محصولات تولیدی از کیفیت خوب و قابل قبولی برخوردار است و به ویژه درباره بسیاری از ضدآفتاب ها توصیه می شود که از محصولات ایرانی استفاده شود.