در تاریخ سی ام آذر ماه سال جاری، گفتگویی از آقای علی ارجمند با عنوان “صادرات محصولات کشاورزی آمریکا به ایران یک تهدید امنیتی است“، روی سایت یک خبرگزاری قرار گرفت.

گفتگوی آقای ارجمند در خصوص فناوری مهندسی ژنتیک و محصولات تراریخته، حاوی ادعاهای عجیب بسیاری است که از هیچ پشتوانه علمی برخوردار نیستند.

«مرکز اطلاعات بیوتکنولوژی ایران» در راستای عمل به وظیفه خود که آگاهی بخشی و اطلاع رسانی در خصوص مسائل علمی و تخصصی بیوتکنولوژی و مهندسی ژنتیک در راس آن قرار دارد، جوابیه زیر را در پاسخ به متن گفتگوی ایشان منتشر می کند:

اول: علی ارجمند کیست؟
آقای ارجمند کارشناس ارشد علوم تربیتی است که پس از مطرح شدن مباحث مربوط به حوزه‌ کاملاً تخصصی زیست فناوری در فضای رسانه‌های عمومی و شبکه‌های اجتماعی، به عنوان منتقد محصولات تراریخته (بخوانید مخالف تولید داخلی محصولات تراریخته) در برخی رسانه های گروهی مطرح شد. وی ابتدا به نقد فقهی محصولات تراریخته پرداخت و ۲۸ اردیبهشت ماه سال گذشته در یک سخنرانی، در مخالفت با دانش مهندسی ژنتیک گفت: “وقتی گفته می‎شود اصلاح ژنتیک، یعنی بشری که بهره ناچیزی از علم دارد، نقایص کار خدایی را اصلاح کرده (که) ما معتقدیم این کار پر ادعا عملا یک اشتباه خطرناک علمی است… این کار مانند داستان آن شخصی است که داشت قرآن تلاوت می‎کرد، به این کلمه برخورد کرد “شغلتنا” یعنی مشغول کردیم، با خود فکر کرد که قرآن که غلط ندارد پس چرا نوشته شغلتنا! برداشت با خودکار بر روی کلمه شغلتنا خط کشید و نوشت شدرستنا!”

به این ترتیب وی با این استدلال نه تنها مهندسی ژنتیک و تولید گیاهان زراعی تراریخته، بلکه اصلاح نباتات را نیز دخالت در کار خداوند و حرام اعلام کرد!

بیشتر بخوانید: نقد فقهی و حقوقی مخالفت با محصولات تراریخته

پس از اینکه ادعاهای غیر علمی آقای ارجمند در خصوص مضر بودن محصولات تراریخته موجب واکنش جامعه علمی کشور شد، وی اعلام کرد که برای دخالت در حوزه های علمی نیاز به تخصص نیست و چرایی تولید محصولات تراریخته به متخصصین بیوتکنولوژی مربوط نمی شود! (نقل به مضمون، رجوع کنید به سخنان علی ارجمند در اینجا).

دوم: اگرچه ذکر تمامی ایرادات و شبهات غیر علمی که جناب ارجمند در گفتگوی خود در خصوص مهندسی ژنتیک ادعا کرده است، در محتوای یک نوشتار نمی گنجد، اما نگارنده تلاش کرده است تا به فراخور اهمیت به مواردی از آن ها پاسخ دهد:

1) آقای ارجمند با اشاره به برخی جوانب تولید و توزیع محصولات تراریخته، واردات این محصولات را از آمریکا خطری برای امنیت کشاورزی دانسته و درصدد توصیه به مقابله پدافندی بر آمده است. لذا از نحوه ورود ایشان به بحث مشخص است که جوانب چگونگی تولید و توزیع محصولات تراریخته و ادله پردازی، حول پیش فرض ذهنی جناب ارجمند بوده است.

ایشان از آنجا که قائل به برخورد امنیتی در اقتصاد، سیاست و لاجرم کشاورزی است، برای اثبات امنیتی بودن موضوع، به واردات محصولات تراریخته از آمریکا اشاره کرده است. باید به ایشان یاد آور شد که تولید و کشت این محصولات در آمریکا برای توزیع آن در ایران یا برای صادرات به خارج از آمریکا صورت نمی گیرد و در درجه اول به مصرف داخلی در خود آمریکا می رسد.

در واقع محصولات تراریخته متعددی در ایالات متحده امریکا و دیگر کشورهای پیشرفته تولید می‌شود که کاربرد غذایی دارند. تقریبا تمامی کشت برخی از این محصولات مانند سویا، ذرت و… در این کشورها از نوع تراریخته است.

با توجه به میزان مصرف محصولاتی که نوع تراریخته آنها در امریکا کشت می‌شود، گفته شده 60 تا 70 درصد مواد غذایی که در فروشگاه‌های امریکا به فروش می‌رسد تراریخته هستند (1). جدول زیر سطح زیر کشت و میزان مصرف داخلی محصولات تراریخته در آمریکا را نشان می دهد.

جدول1: سطح زیر کشت و میزان مصرف داخلی محصولات تراریخته در آمریکا (2013ـ2011)

 منبع: Greene, 2016; FAO, 2015; USDA, 2015

آنچه باید در پاسخ به جناب ارجمند در خصوص تولید محصولات کشاورزی یاد آور شویم این است که اساسا تولید محصولات کشاورزی بر اساس تئوری مزیت نسبی و آمایش سرزمینی صورت می گیرد و کشورها بر اساس مزیت سرزمینی سیاست های تولید و توزیعشان را گسترش می دهند. بنابراین تولید و گسترش بذرهای تراریخته مختص یک کشور یا سیاست محلی نیست که بر اساس تئوری توطئه تحلیل شود بلکه موضوعی در گستره جهانی است که آمریکا در حوزه سرزمینی خود پیش گام است و بیش از دو دهه است که مشغول بهره برداری از فواید زیست محیطی، سلامتی و اقتصادی آن است.

2) جناب ارجمند در بخش دیگری از اظهارات خود ادعا کرده است که “هر محصولی که کشورهای دیگری مانند چین آن را نمی خرد، مشتری خود را از ایران پیدا می کند”.

اگرچه جناب ارجمند به تخصصی بودن شاخه های مختلف دانش اعتقادی ندارد، اما اگر ایشان علم اندکی در حوزه کشاورزی و اقتصاد می داشت، حتما می دانست که چین بزرگ‌ترین وارد کننده محصولات تراریخته جهان به ویژه پنبه، ذرت و سویا است. باید اضافه کرد که اخیرا واردات چغندر قند تراریخته نیز به این فهرست افزوده شده است. چین در سال 2015 بیش از 81 میلیون تن سویا از امریکا، برزیل و آرژانتین که سه کشور عمده تولیدکننده سویای تراریخته هستند وارد کرده است (2).

بیشتر بخوانید: چین بزرگ‌ترین وارد کننده محصولات تراریخته

البته پیش از ایشان، یک خبرگزاری با انتشار یک خبر کذب مدعی شده بود که “چین واردات ذرت تراریخته را ممنوع کرده” زیرا احتمال می‌دهد “آلودگی خطرناکی” داشته باشد. اما بررسی‌های دقیق نشان داد که این خبر جعلی و  کذب است.

جزئیات بیشتر همراه با مستندات دقیق را در ارتباط با این خبر جعلی می توانید اینجا بخوانید: ممنوعیت واردات تراریخته به چین؛ حقیقت یا دروغ +مستندات

3) آقای ارجمند در بخشی از سخنان خود گفته است که “چرا به جای وارد کردن پنبه از هند و پاکستان، این محصول را از کشورهای دیگری که پنبه غیر تراریخته تولید می کنند، وارد نمی کنیم؟!” (نقل به مضمون).
در پاسخ به ایشان باید گفت: تلاش پژوهشگران کشور بر این است که با تولید داخلی پنبه، کشور را از واردات آن بی نیاز کنند و قطعا این مهم با نادیده گرفتن شیوه های مدرن در تولیدات کشاورزی میسر نخواهد شد.

  اما در پاسخ به اینکه امروز چرا واردات از هند و پاکستان صورت می­گیرد، باید گفت: بدیهی است که پنبه اصلاح شده ای که در پاکستان و هند به عمل آمده می­تواند قابلیت رقابت بیشتری در بازار جهانی داشته باشد. این محصول چون بدون نیاز به هیچگونه سم شیمیایی و آفت کشی تولید می شود سالم تر و مرغوب تر از رقم غیر تراریخته آن است.

4) آقای ارجمند به عنوان یک کارشناس ارشد علوم تربیتی که به تصادف عضو هیات مدیره انجمن ارگانیک نیز هست (!)، مدعی شده است که “ژن محصول تراریخته در طبیعت فرار کرده و با گیاهان دیگر عجین شده و ابر آفت! ایجاد می کند”.

اگرچه در جهان و اقع و در زیست شناسی امکان ندارد که از عجین شدن دو گیاه، یک حشره به عنوان ابر آفت ایجاد شود، اما نگارنده با تصحیح برداشت ایشان از چگونگی شکل گیری ابر آفات به این ادعا پاسخ می دهد.

واضح است که ابر آفت ها نه در نتیجه عجین شدن دو گیاه، بلکه در نتیجه استفاده از حشره کش های شیمایی  و مقاوم شدن حشرات به حشره کش مورد نظر ایجاد می شوند که در این صورت نیز ادعای ارتباط محصولات تراریخته با تولید ابر آفات ادعایی غیر علمی و بی اساس است.

در واقع استفاده بیش از حد و غیرمسئولانه از آفت کش های موجود، دلیل ایجاد “ابر آفات” است. مقاوم شدن آفات و بیماری ها به ژن های مقاومت، هم در محصولات تراریخته و هم در محصولات اصلاح شده به روش سنتی رخ می دهد، که با رعایت مدیریت صحیح، می توان این پدیده را به حداقل رساند.

از آغاز تجاری سازی محصولات تراریخته تا کنون این فناوری سریع‌ترین رشد پذیرش را در میان فناوری‌ها داشته است. کشت محصولات تراریخته در کشورهای تولیدکننده، با افزایش توان رقابت، این امکان را به آنها داده است که تأمین امنیت غذایی سایر کشورها را در دست بگیرند.

جنجال سازی های غیر علمی و آشفته کردن ساحت پژوهش کشور -که یگانه رسالت آن استفاده از علم در جهت رفاه مردمان جامعه است- نتیجه ای جز وابستگی هر چه بیشتر کشورمان به واردات محصولات استراتژیک کشاورزی نخواهد داشت.

به کارگیری فناوری های مدرن همچون مهندسی ژنتیک گامی مهم در راستای دستیابی به توسعه پایدار در کشاورزی است که ضمن ارتقای سلامت محیط زیست و جامعه، کشورمان را به یکی از تولیدکنندگان و تأمین کنندگان محصولات استراتژیک کشاورزی تبدیل خواهد کرد. 

منابع:

1. Cornell University (2013). Genetically Engineered Foods in 2013: A Consumer Guide to What’s in Store, Crnell University College of Agriculture and life Sciences, at <http://blogs.cornell.edu/gmodialogue/files/2013/06/Gen-Eng-Food-2013-update_ag-1-17ndy4s.pdf>.
2. Kim, Gene (2016). China Agricultural Biotechnology Annual: China Moving Towards Commercialization of Its Own Biotechnology Crops, Agricultural Biotechnology Annual, USDA, GAIN Report Number: CH16065, 12/16/2016.

نویسنده: سجاد موسوی، کارشناس ارشد زیست فناوری