محصولات تراریخته موجب افزایش تنوع زیستی می‌شوند.
بیست سال از کشت تجاری محصولات کشاورزی حاصل از مهندسی ژنتیک در جهان میگذرد. مستندات و مقالات علمی معتبر بر فواید این محصولات از جنبه های مختلف تاکید دارند. یکی از جنبه هایی که در خصوص این محصولات مورد ارزیابی قرار گرفته است، جنبه ی زیست محیطی محصولات تراریخته است. در ادامه صحبت های خانم دکتر مطهره محسن پور، عضو هیات علمی پژوهشگاه بیوتکنولوژی کشاورزی کرج، طی سخنرانی ایشان در همایش مهندسی ژنتیک و محصولات تراریخته در خدمت محیط زیست، امنیت غدایی و سلامت انسان که در تاریخ 30 دی ماه سال 1394 در پژوهشگاه ملی مهندسی ژنتیک و زیست فناوری برگزار شد، آمده است. پایگاه اطلاع رسانی بیوتکنولوژی ایران، این گزارش را که در تاریخ 4 بهمن 1394 منتشر شده است بدلیل کامل بودن و پاسخ به شبهاتی که در رابطه با محصولات تراریخته وجود دارد، بازنشر کرد.
دکتر مطهره محسن پور، عضو هیات علمی پژوهشگاه بیوتکنولوژی کشاورزی کرج با ارائه مستندات و مقالات علمی معتبر گفت: محصولات تراریخته به تنوع زیستی در سطوح مختلف محصول، مزرعه و سطوح بالاتر کمک می کنند. دکتر محسن پور کشاورزی را فرایند اهلی کردن گیاهانی دانست که حاوی ژنهای غیرمفید بودند و در این فرایند یعنی کشاورزی به ارقام بهتری از نظر تنوع تبدیل شدند. وی گفت: مفهوم مهندسی ژنتیک همان مفهوم کشاورزی است یعنی انتقال صفات مطلوب از گونه های سنتی و تبدیل آنها به ارقامی که ضمن کمک به حفاظت از محیط زیست، سودآوری اقتصادی دارند و با هدف افزایش راندمان تولید این کار صورت میگیرد.
در دنیا ده ها هزار گونه گیاهی وجود دارد که از این بین چهار محصول گندم، ذرت، برنج و سیب زمینی یک دوم غذای جهان و 15 محصول دیگر دو سوم غذای کشور را تامین میکند. دکتر محسن پور با اشاره به یک متاآنالیز انجام شده بر روی تنوع ژنتیکی ارقام زراعی در دوره های مختلف که حاصل بررسی بیست مقاله علمی معتبر بود نشان داد که تنوع ژنتیک در محصولات زراعی روند مشخصی ندارد به طوری که در سال 1950 تا سال 1960 یک کاهش زیاد و بعد از آن روند افزایشی نشان داده است.
یکی از نگرانی هایی که در مورد محصولات تراریخته وجود دارد این است که از آنجا که این محصولات حاوی خصوصیات کشاورزپسند هستند، بنابراین کشاورزان ترجیح میدهند این محصولات را کشت و کار کنند و باعث کاهش تنوع زیستی شوند. مطالعات علمی صورت گرفته در این زمینه نشان داد که در سال 1995 تا سال 2000 که 72 درصد از اراضی کشت پنبه را پنبه تراریخته تشکیل میداد به جای کاهش تنوع کاهش یکنواختی (افزایش تنوع) مشاهده شد و 28 درصد کاهش یکنواختی پنبه گزارش شد. مطالعه دیگری که بر روی 312 گونه انجام شده بود نشان داد که محصولات تراریخته میتوانند ژنهای مفید را وارد چرخه استفاده کرده و باعث افزایش تنوع زیستی شوند.
دکتر محسن پور با اشاره به پروژه برنج مقاوم به خشکی از طریق معماری سیستم ریشه که در آن ژنهای مقاوم به خشکی ارقام وحشی برنج که دارای سیستم ریشه قوی هستند به ارقام زراعی منتقل میشود گفت: ما می توانیم ژنهایی را که در طبیعت در گیاهانی که هیچ وقت به دلیل عدم استفاده برای تولید محصول دیده نمی شوند در ارقام زراعی استفاده کنیم که این برتری محصولات تراریخته را نشان می دهد ولی به دلایل ناکافی و ناآگاهانه با این محصولات مخالفت می شود.
مسئله دیگری که در مورد محصولات تراریخته وجود دارد، مسئله جریان ژن یا انتقال ژن است که مخالفان آن را فرار ژن می نامند. دکتر محسن پور با اشاره به مطالعه ای که در مکزیک انجام و در آن ادعا شده ژنهای ارقام تراریخته ذرت، در ارقام ذرت در کوههای دور افتاده مشاهده شده است گفت: ویراستاران مجله نیچر مستندات علمی را برای توجیه انتشار این مقاله کافی ندانسته و نتایج را ناشی از آلودگیهای نمونه ای دانسته اند که مورد مطالعه قرار گرفته است.
تنوع در سطح مزرعه بر روی موجودات غیرهدف و علفهای هرز از موارد دیگری است که در مورد محصولات تراریخته مطرح است. موجودات خاک موجوداتی اند که در چرخه نیتروژن و نقل و انتقال عناصر خاک نقش مفیدی دارند. ملاحظاتی در این زمینه ابراز شده است که مدعی شده‌اند که ترکیبات از ریشه این گیاهان وارد خاک شده و روی ترکیب میکروارگانیسم ها و ترکیبات خاک اثر میگذارند. دکتر محسن پور با اشارهای به مقالات علمی متعدد گفت: محتوای تمام این مقالات علمی نشان میدهد که هیچ اثر جانبی، تغییر در جمعیت میکروبی، تغییر در فعالیت عملکردی در این زمینه مشاهده نشده است و این ملاحظات نیز موردی ندارند.
ادعای دیگری که وجود دارد این است که استفاده از محصولات تراریخته باعث ایجاد علفهای هرز مقاوم به علف کش میشود. مقاوم شدن علفهای هرز با بکارگیری علفکش مسئله ای است که همیشه وجود دارد، بنابراین ارائه راهکار مناسب برای حل آن لازم است و نبایستی با استفاده از این مسائل گیاهان تراریخته را محکوم کرد. طبق گزارش دکتر محسن پور اولین گزارشی که در مورد تحمل به علفکش ارائه شده است مربوط به سال 1964 است که در آن سال هیچ محصول تراریخته ای وجود نداشته و اولین مورد گزارش شده در مورد مقاومت به علفکش گلایفوسیت در سال 1996 در استرالیا گزارش شده است که در آن سال حتی یک وجب محصول مقاوم به گلایفوسیت تولید نشده بود؛ پس بهانه مقاومت به علف کش ملاحظه مشروعی در مورد محصولات تراریخته محسوب نمیشود.
مورد دیگر حشرات غیرهدف است که ادعا میشود محصولات تراریخته باعث از بین رفتن این حشرات میشود. دکتر مطهره محسن پور در این خصوص گفت: در مهندسی ژنتیک ما قادر به طراحی انواع مختلف پروتئین Cry بر حسب گونه حشره موردنظر هستیم که نمی‌تواند در حشرات غیرهدف تاثیری ایجاد کند. در حالی که در صورت عدم استفاده از محصولات تراریخته، استفاده از آفت کش‌های شیمیایی استمرار خواهد داشت که در این صورت علاوه بر اثرات جانبی اثبات شده فراوان آن موجب از بین رفتن همه حشرات هدف و غیرهدف نیز خواهد شد.
استفاده از زمین برای تامین غذای جمعیت رو به رشد جهان دیگر مسئله ای است که باید بررسی شود. با استفاده از زمینهای کشاورزی که در حال حاضر وجود دارد بدون شک بخش بزرگی از جمعیت گرسنه خواهند ماند. عضو هیات علمی پژوهشگاه بیوتکنولوژی کشاورزی در این خصوص به محدود شدن منابع در اثر تغییر کاربری زمین اشاره کرد و گفت: از بین رفتن تنوع زیستی اکوسیستمی با تبدیل شدن آنها به زمین های کشاورزی جهت تامین غذا، گسترش فضای شهری و افزایش جمعیت را به دنبال خواهد داشت که با وارد شدن سموم و علفکش و سایر آلودگی ها به اکوسیستم و آلوده کردن آب و خاک باعث فاجعه زیست محیطی خواهد شد. وی در خاتمه تاکید کرد که استفاده از محصولات تراریخته راهکاری موثر در حفاظت از تنوع زیستی و محیط زیست است و بر متولیان محیط زیست است که به سرعت توانمندی لازم در استفاده از این نوع محصولات را کسب و برای ترویج آن اهتمام کنند.
تهیه و تنظیم گزارش اولیه: زهرا کهریزی