تاکید فائو بر کاربرد زیست فناوری برای کشاورزی پایدار
الهام باقری راد* – سازمان خواروبار جهانی در گزارشی ضمن تاکید بر استفاده از زیست فناوری برای کشاورزی پایدار اذعان میدارد که گرچه استفاده از زیست فناوری و مهندسی ژنتیک میتواند به تولید بیشتر محصولات کشاورزی، بهرهوری بیشتر نهادهها و کشاورزی پایدار در جهت تامین اهداف توسعه پایدار کمک شایانی کند اما متاسفانه هنوز بسیاری از کشاورزان از دسترسی به این فناوری محروم هستند. کشاورزی پایدار نوعی کشاورزی است که در جهت منافع انسان بوده، کارایی بیشتری در استفاده از منابع دارد و با محیط در توازن است. به عبارتی کشاورزی پایدار باید از نظر اکولوژیکی مناسب، از نظر اقتصادی توجیه پذیر و از نظر اجتماعی مطلوب باشد. از مهمترین اهداف کشاورزی پایدار فراهم کردن امنیت غذایی همراه با افزایش کمی …
تاکید فائو بر کاربرد زیست فناوری برای کشاورزی پایدار
سازمان خواروبار جهانی در گزارشی ضمن تاکید بر استفاده از زیست فناوری برای کشاورزی پایدار اذعان میدارد که گرچه استفاده از زیست فناوری و مهندسی ژنتیک میتواند به تولید بیشتر محصولات کشاورزی، بهرهوری بیشتر نهادهها و کشاورزی پایدار در جهت تامین اهداف توسعه پایدار کمک شایانی کند اما متاسفانه هنوز بسیاری از کشاورزان از دسترسی به این فناوری محروم هستند.
کشاورزی پایدار نوعی کشاورزی است که در جهت منافع انسان بوده، کارایی بیشتری در استفاده از منابع دارد و با محیط در توازن است. به عبارتی کشاورزی پایدار باید از نظر اکولوژیکی مناسب، از نظر اقتصادی توجیه پذیر و از نظر اجتماعی مطلوب باشد. از مهمترین اهداف کشاورزی پایدار فراهم کردن امنیت غذایی همراه با افزایش کمی و کیفی آن ضمن در نظر گرفتن نیازهای نسلهای بعدی؛ حفاظت از منابع آب، خاک و منابع طبیعی؛ حفظ و بهبود سود آوری کشاورزان؛ حفظ تنوع زیستی؛ قابلیت پذیرش از سوی جامعه و افزایش کیفیت زندگی برای کشاورزان و جامعه است.
رشد جمعیت، کمبود غذایی، سوء تغذیه، خشکسالی و سرمازدگی، آثار سوء زیست محیطی بر اثر مصرف بیرویه نهادههای کشاورزی از موضوعاتی است که متخصصین را در پرداختن به حوزههای مختلف کشاورزی و بیوتکنولوژیکی مشغول ساخته است. با توجه به روند روز افزون جمعیت دو راه جهت افزایش عملکرد در بخش کشاورزی توصیه میشود. راه اول توسعه اراضی قابل کشت در کشور و راه دوم افزایش عملکرد در واحد سطح است. امکان افزایش اراضی قابل کشت در کشور حتی با تخریب جنگلها و بیابان زدایی به زیر 5 درصد میرسد، بنابراین بهترین راه افزایش عملکرد در بخش کشاورزی بکارگیری علم بیوتکنولوژی است. تحولات گسترده علمی و نتایج حاصل شده در بیوفناوری گیاهی و مهندسی ژنتیک امید تازهای در تامین غذای بیش از ده میلیارد نفر در چهل سال آینده را نوید میدهد. پیگیری نتایج آزمایشات در حوزههای مختلف کشاورزی و دامپروری در کشورمان نیز در سالهای اخر توانسته است در شکل گیری و عملکرد موسسات تحقیقاتی در مهندسی ژنتیک و فناوری زیستی منجر به تولید محصولاتی شود که افزایش عملکرد در واحد سطح را نشان میدهد. کشت سلولهای بنیادی، بافتها، اندامهای گیاهی و غیره تلاش در تولید محصولات تراریخته را افزایش داده است. بیوتکنولوژی ضمن کاهش هزینه میتواند تولید را نیز بالا برده و نیاز غذایی به شکل کاملا ایمن را برای بشر تضمین نماید. کاهش استفاده از منابع تجدید ناپذیر، بهینه سازی مدیریت و استفاده از منابع زمینی، تولید محصولات سالم بدون استفاده از ترکیبات شیمیایی، پرورش دامهای اهلی سالم بدون استفاده از آنتی بیوتیکها و هورمونها افزایش و حفاظت از حاصلخیزی خاک، کنترل بیولوژیکی آفات از روشهایی است که کشاورزی پایدار را ضمانت میکند.
کشاورزی پایدار به معنای تولید مطلوب محصول است در حالیکه مصرف کودهای شیمیایی و نهادهها را کاهش داده و تاثیر سوء کمتری بر محیط وارد نماید. استفاده بیرویه از زمینهای کشاورزی باعث افزایش فرسایش، تخریب خاک و آسیب پذیری آن در برابر سیل، آفات و خشکی شده است. بسیاری ازخاکهای نواحی گرم و خشک در حال فرسایش و از دست دادن سطوح قابل کشت و مواد مغذی خود میباشد. در چنین شرایطی فناوریهایی مورد نیاز هستند که قابلیت تولید گیاهان، دامها و بطور کلی موجوداتی با ویژگیهای برتر را داشته باشند. این در حالی است که فناوریهای سنتی کشاورزی به مرز محدودیتهای خود نزدیک شدهاند و انسان نیازمند بکارگیری فناوریهایی است که از پتانسیل بیشتری برخوردار باشند. بیوتکنولوژی نمونه بارز چنین فناوریهایی است. بااستفاده از بیوتکنولوژی میتوان با اصلاح و تولید ارقام و محصولات زراعی مقاوم به آفات و امراض و مصرف کمتر سموم از آثار سوء زیست محیطی بر اثر مصرف بیرویه نهادههای کشاورزی جلوگیری به عمل آورد یا با تولید کودهای زیستی از مصرف بیرویه کودهای شیمیائی که منجر به عدم تعادل عناصر و مواد غذایی موجود در خاک، کاهش بازده محصولات کشاورزی و به خطر افتادن سلامت انسانها و دیگر موجودات زنده میشوند، جلوگیری کرد. همچنین مقاومت بیشتر به شرایط نامساعد آب و هوایی، تنشهای محیطی و افزایش ارزش غذایی محصولات کشاورزی و دامی از دیگر اهداف بیوتکنولوژی است. تمام این موارد راه رسیدن به کشاورزی پایدار را تسریع خواهد کرد. برای دست یابی به کشاورزی پایدار باید مدیریت منابع کشاورزی به گونهای باشد که نیازهای متغیر انسانی نظیر پایداری در تولید، پایداری از نظر اقتصادی، حفظ محیط زیست، جلوگیری از بهرهبرداری نامناسب از منابع طبیعی بخصوص منابع تجدید شونده و بعد اجتماعی و تامین سلامت جامعه برآوره شود که تمام موارد ذکر شده بدون کمک بیوتکنولوژی مقدور نخواهد بود. شایان ذکر است از مهمترین فواید اقتصادی محصولات اصلاح شده ژنتیکی افزایش 22 درصدی تولید محصول، کاهش 37 درصدی مصرف آفت کشهای شیمیایی و افزایش 68 درصدی سود کشاورزان نتیجه استفاده از محصولات تراریخته است. بنابراین این آمار خود به تنهایی گویای این مطلب است که بیوتکنولوژی و زیست فناوری موجب افزاش میزان درآمد کشاورزان و در عین حال کاهش میزان مصرف سموم و آلایندههای زیست محیطی میشود که هر دو این عوامل از مهمترین اهداف کشاورزی و توسعه پایدار است.
در همین راستا سازمان خواروبار جهانی بر استفاده از دستاوردهای علمی و فناورانه در حوزه کشاورزی برای فایق آمدن بر مشکلات و چالشهای پیش روی کشاورزی جهان در راستای تامین غذای جمعیت رو به رشد جهان و به کارگیری این فناوریها در حوزه تولید غذا و سیستمهای تغذیهای در سطح جهانی مورد تاکید قرار گرفت. به گفته رئیس سازمان خواروبار جهانی “برای ریشه کنی فقر و گرسنگی در جهان و مبارزه با اشکال مختلف سوء تغذیه در جهان و تامین کشاورزی پایدار، طیف وسیعی از ابزار و روشها وجود دارد اما به کارگیری هیچ یک از این روشها به تنهایی نمیتواند گره گشای مشکلات مبتلا به کشاورزی در جهان باشد”. به عنوان یکی از نتایج این نشست، فائو متعهد شد که نسبت به ارتقای گفتوگوی بینالمللی بین نقش آفرینان مختلف این حوزه با در نظر گرفتن اختلاف نظرها در خصوص ثبت اختراع و دسترسی به نوآوریهای جدید اقدام کند. به عقیده ریس سازمان خواروبار جهانی توجه به وضعیت فعلی برای اعتماد سازی و دستیابی به سطح معینی از تفاهم و اجماع، ارتقاء فرهنگ امری ضروری است. وی تاکید میکند که برای پاسخ به چالشهای فوری و متنوع قرن بیست و یکم، لازم است ترکیبی از گزینههای مختلف به کارگرفته شود زیرا ابزار، فناوری یا رویکرد واحدی که راه حلی کامل و جامع برای پاسخ به این چالشها فراهم کند وجود ندارد؛ بنابراین به کارگیری تمام امکانات و ابزار و رویکردها برای حل این معضلات، لازم و ضروری است. به گفته رئیس سازمان فائو “ما به عنوان یک مجموعه بیطرف وظیفه خود میدانیم که با استفاده از تمام ابزار موجود با فقر و گرسنگی و سوء تغذیه در جهان مبارزه کنیم”. نزدیک به 500 دانشمند و نمایندگان بخشهای مختلف از سرتاسر جهان در همایش بینالمللی سازمان فائو حضور داشتند که همگی بر نیاز به افزایش ظرفیتها و تامین زیرساختهای لازم برای استفاده از مزایای زیست فناوری کشاورزی در کشورهای در حال توسعه تاکید داشتند.
علیرغم تلاشهای انجام گرفته برای افزایش بازده تولید غذا در کشورهای در حال توسعه، گرسنگی و سوء تغذیه هنوز در این مناطق متداول است. زمینهای حاصلخیز در سراسر جهان رو به کاهش بوده، فرسایش و شوری خاک بر روی محصولات زراعی اثرات زیانباری به جای گذاشته است. اما جمعیت جهان همچنان روبه افزایش است و پیش بینیهای انجام شده حاکی از آن است که افزایش رشد به ویژه در کشورهای درحال توسعه هم چنان ادامه خواهد داشت و یکی از چالشهای پیش رو در آینده، چگونگی افزایش تولید محصولات غذایی برای تامین نیازهای غذایی جمعیت در حال افزایش است. بیوتکنولوژی بدون شک توان بالقوه برای مقابله با چنین مشکل بزرگی را دارد و با به کارگیری فناوریهای جدید در فرآوری مواد غذایی، میتواند منجر به ایجاد سیستمهای کشاورزی پایدار و موثر گردد.
*متخصص بیولوژی و تنوع زیستی
منبع: روزنامه جمهوری اسلامی