مافیای واردات و دشمنی با محصولات تراریخته

محصولات تراریخته از انواعی از گیاهان به دست می آید که با هدف بهینه‌سازی محصول و ایجاد صفات مطلوب مانند مقاومت به آفات و تحمل شرایط خشکی یا کیفیت برتر محصول از طریق فناوری مهندسی ژنتیک ایجاد می‌شوند.

کشت این گیاهان مزایای متعددی را برای تولیدکنندگان (کشاورزان) و حتی مصرف کنندگان به همراه دارد. برای مثال علاوه بر اینکه محصول بیشتری عاید تولیدکننده می‌شود، میزان استفاده از آفت‌کش و علف‌کش نیز به مقدار قابل توجهی کاهش می یابد که این مساله علاوه بر موثر بودن در حفظ سلامت کشاورزان، به لحاظ اقتصادی نیز بسیار به صرفه است؛ زیرا آنان را از معرض سموم شیمیایی دور نگه می‌دارد.

این امر برای مصرف کنندگان از نظر تامین غذای ایمن حاصل از کاهش استفاده از مواد شیمیایی در تولید محصولات کشاورزی با قیمت پایین‌تر موثر است.

با وجود فواید بسیار زیاد محصولات تراریخته و نیزسطح زیر کشت 185 میلیون هکتاری آنها برای تولید غذا سالم با کارایی بیشتر، تولید ملی این محصولات در داخل کشور با جنجال رسانه ای وسیعی روبرو شده است.

با وجود اینکه بیش از 20 سال از تجاری سازی و مصرف این محصولات می‌گذرد تاکنون هیچ مستندی مبنی بر اثر منفی محصولات زراعی اصلاح نژاد شده، گزارش نشده و تحقیقات علمی گسترده‌ای ایمن بودن این محصولات را تایید کرده است. گزارش منتشر شده اتحادیه اروپا پس از 25 سال تحقیق روی محصولات تراریخته، نشان می دهد این گیاهان تولید شده توسط زیست فناوری به اندازه محصولات حاصل از فناوری‌های سنتی ایمنند.

بنابراین باید دلیل این رویکرد بیش از حد محتاطانه در برابر محصولات تراریخته را در اهداف گروه‌های علاقه‌مند به مخالفت با فناوری در کشور جست و جو کرد.

به طور ظاهری بحث بی‌پایان در مورد آسیب احتمالی محصولات تراریخته در کشور یاد‌آور داستان معروف «مونتی پایتون» است که در آن «جان کلیز» در حال تلاش برای بازگرداندن طوطی مرده به فروشنده است و با وجود همه شواهد واضح، استدلال می‌کند پرنده زنده است!

باید به فرصت‌هایی که تاکنون با نپذیرفتن محصولات تراریخته از دست داده‌ایم توجه کنیم که کاهش قابل توجه درآمد کشاورزان، افت بهره‌وری کشاورزی، از دست دادن مزایای سلامت و درنتیجه افزایش سوء تغذیه و بسیاری از فواید دیگر را شامل می‌شود.

نتایج تحقیقات فشرده‌ای که در 15 سال اخیر در ارتباط با ایمنی محصولات تراریخته انجام شده است نشان می‌دهد این محصولات به هیچ عنوان بیشتر از ارقام معمول غیر تراریخته ضرری ندارند و به اندازه‌ آنها ایمن هستند.

بنابراین اکنون زمان آن است که به جنبه‌ دیگر این معادله نگاه کنیم و به مزایای پذیرش و کشت این محصولات توجه داشته باشیم.

طبق گزارش سازمان خواروبار و کشاورزی ملل متحد (فائو) 90 درصد مساحت کشور ایران در نواحی خشک و نیمه‌خشک قرار دارد و به طور تقریبی یک سوم زمین‌های ایران قابلیت کشاورزی دارند اما به دلیل خاک نامرغوب و توزیع نامناسب آب در بیشتر زمین‌های قابل کشت، کشاورزی نمی‌شود.

توسعه واریته‌های جدید گیاهی با نیاز آبی پایین و تولید واریته‌های متحمل به خشکی و گرما با کارایی بهتر از نظر مصرف آب می‌تواند به افزایش تولید غذا در چنین شرایطی کمک کند.

در مناطقی که خاکهای حاصلخیز دارند مانند شمال و شمال‌غرب ایران تنش‌های زیستی بیشتری مثل آفات حشرات، بیماری‌های قارچی و تهاجم گونه‌های سمی مشاهده می شود.

بنابراین تولید محصولات زراعی تراریخته مقاوم به آفات و بیماری‌ها می‌تواند بازدهی تولید محصول را به مقدار قابل توجهی افزایش دهد.

علاه بر این کشاورزی اغلب متهم به از بین بردن تنوع زیستی می شود؛ بنابراین استفاده از زمین‌های مازاد برای افزایش تنوع زیستی، حفظ جنگل‌های طبیعی و جلوگیری از قطع درختان جنگلی یا تخلیه تالاب‌ها برای ایجاد زمین‌های زراعی یکی از مهمترین نتایج حاصل از کشت محصولات زراعی مقاوم به علف‌کش و مقاوم به آفات است.

برای حفظ سطح بازدهی محصولات کشاورزی، کشاورزان باید مصرف مواد شیمیایی خود را برای کشتن آفات افزایش دهند یا محصولات زیر کشت را به طور متناوب تغییر دهند.

علاوه بر این کشت متراکم، تغییرات آب و هوایی غیرمنتظره نیز محدودیت‌های بیشتری برای تولید محصولات کشاورزی به همراه خواهد داشت؛ از جمله اینکه نیاز به کشت سریع‌ و کارآمد برای تطبیق محصولات با شرایط محلی افزایش می‌یابد و اگر کشاورزان ما در این زمینه شکست بخورند، استفاده از مواد شیمیایی کودی بالا می رود و کشور بیش از پیش به واردات وابسته می شود.

منتقدان به محصولات تراریخته در حوزه‌ زیست محیطی ادعا می‌کنند کشت محصولات تراریخته سبب کاهش تنوع زیستی می شود؛ در حالی که نتایج مطالعات در سال 1997 نشان داده است گیاهان تراریخته هیچ‌گونه اثر سویی روی موجودات غیرهدف ندارند و تا به حال هیچ تاثیر مضری از سوی محصولات تراریخته مقاوم به حشرات روی اکوسیستم خاک و میکروب‌ها و سایر موجودات در اکوسیستم‌های خاک زیر زمین گزارش نشده است.

همچنین سازمان «اف.اس.یی» در انگلیس که تاثیرات بالقوه‌ محصولات تراریخته مقاوم به علف‌کش را بر تنوع زیستی در زمین‌های زراعی بررسی می کند اعلام کرد تغییر اساسی در مدیریت کشاورزی بیشتر از فناوری مورد استفاده در پرورش یک محصول اثر آن محصول را بر تنوع زیستی تعیین می‌کند.

نتایج مطالعات در سال 1987 موید این مطلب است که اثرات سوء کشاورزی سنتی روی تنوع زیستی شدیدتر از هر عامل دیگر است.

محصولات تراریخته در ایران

برای بسیاری از پژوهشگران روشن است که مهندسی ژنتیک و استفاده از محصولات تراریخته نه فقط موجب کاهش تنوع زیستی نمی شوند بلکه از طریق ایجاد لاین ها و ارقام جدید و کاهش مصرف سموم و کاهش نیاز به اراضی بیشتر برای تولید همان میزان محصول موجب افزایش تنوع زیستی نیز می شوند.

واضح است روند تصمیم‌گیری در مورد محصولات تراریخته در کشور تا امروز بر اساس علم نبوده و تبلیغات منفی گروه‌های ذینفع که منافع خاص خود را دارند در نوع برخورد با این محصولات دخیل بوده است.

اما اینکه در آینده نیز سازمان‌های تصمیم گیری به این الگو مبتنی بر شواهد غیرعلمی متکی باشند، بسیار نگران کننده است؛ بنابراین وقت آن رسیده است که به مزایای محصولات تراریخته اعتراف کنیم.

گروه‌هایی در کشور که از تخریب محصولات تراریخته و انتشار اطلاعات غلط درباره‌ آنها سود می‌برند کسانی نیستند که نگران هزینه‌های نادیده گرفتن این محصولات باشند؛ همچون هزینه‌های بیشتری را کشاورزان، تولیدکنندگان و مصرف کنندگان در کشور خواهند پرداخت.

از این رو، اینکه تا به امروز محصولات تراریخته داخل کشور تولید نشده‌اند به علت تردید در سلامت این محصولات نیست بلکه مساله در برخورد منفعلانه سیاستگذاران با گروه‌هایی است که با هدف تامین منافع شخصی به ناسالم بودن محصولات تراریخته اصرار می‌ورزند. این مساله با توجه به اینکه در یک سال گذشته شاهد واردات بیش از پنج میلیارد دلار محصولات تراریخته به کشور بوده‌ایم روشن است.

در واقع محصولات تراریخته سهم عمده ای از واردات کل کشور را تشکیل می‌دهند و واضح است مافیای واردات نمی‌خواهد محصولات تراریخته در داخل کشور تولید شود و در نهایت این مصرف کنندگان عادی اند که مزایای این محصولات را دریافت نمی‌کنند و هزینه این اهمال را می‌پردازند.

گیاهان تراریخته، نسبت به بسیاری از آفات یا شرایط نامساعد محیطی مقاومت داشته و دیگر به انواع مختلف سموم و آفت‌کش نیازی ندارند، بجز اینکه یک صفت مثبت به آنها اضافه شده است.

استفاده از این گیاهان علاوه بر بالا بردن مقدار محصول به ازای واحد سطح و افزایش درآمد کشاورزان باعث حفظ حشرات مفید و اکوسیستم طبیعی نیز می‌شود و در عین حال غذایی سالم و بدون مواد شیمیایی مضر را با قیمت ارزان به دست مصرف کنندگان می‌رساند.

جامعه‌ علمی اکنون در مورد سلامت محصولات تراریخته به توافق رسیده و آنچه در جریان است یک بازی خصلتی و نامشروع به شمار می رود که از اصطلاح احتیاط بهره می‌برد و شروع استفاده از فناوری تراریخته را با ایجاد تردید‌هایی ناشی از علت‌های غیر علمی و نامعقول به تاخیر می‌اندازد.

در این صورت باز هم کشور باید هزینه استفاده نکردن از این فناوری را بپردازد.

طوطی مرده، طوطی مرده است؛ هم در داستان مونتی پیتون، هم در علم!

کشاورزی پایدار فقط با حفظ سیستم‌های تولیدی گران میسر نیست. در مقابل سیستم‌های کشاورزی باید از بهترین فناوری‌های موجود در همه مراحل پرورش محصول استفاده کرد.

عقب ماندن از فناوری‌های پیشرفته بویژه در کشاورزی که در آینده نزدیک بحران های بسیاری برای تامین غذا همراه دارد، می‌تواند برای کشور بسیار فاجعه‌ آفرین باشد.

سوال این است که چه کسانی مسوولیت ابعاد گسترده‌ این فاجعه را برعهده می گیرند؟

شقایق فکوری – کارشناس ارشد بیوتکنولوژی

منبع:ایرنا