محصولات تراریخته؛ ضرورت‌ها و نگرانی ها
امروزه با افزایش روزافزون جمعیت جهان و کاهش محصولات کشاورزی بر اثر خسارت ناشی از آفات و بیماری‌ها، آلودگی باقیمانده در محصولات زراعی و باغی بر اثر کاربرد سموم کشاورزی و اثرات زیست‌محیطی مصرف بی‌رویه سموم و همچنین کاهش هزینه نهاده‌های کشاورزی، رویکرد استفاده از محصولات کشاورزی تراریخته به‌عنوان راه‌حلی برای تأمین مواد غذایی مطرح شده است که با توجه به فواید اقتصادی، بهداشتی، اجتماعی و زیست‌محیطی و همچنین تولید محصول سالم‌تر، موجب کاهش مصرف سموم، حفاظت از محیط زیست و جلوگیری از نابودی جانوران مفید مانند کفشدوزک‌ها، غورباقه‌ها و مارها در مزارع می‌شود.
اما در حال حاضر نگرانی‌هایی در زمینه لزوم ارزیابی خطرات احتمالی و پیامد زیست‌محیطی کاشت محصولات تراریخته در جامعه وجود دارد.
تأثیرات محصولات تراریخته روی محیط زیست و حیات وحش
بر اثر استفاده از علف‌کش گلوفوسینیت که برای از بین بردن علف‌های هرز در سطح وسیع و بعد از کاشت محصول زراعی اصلی صورت می‌گیرد و با از بین رفتن میزان زیاد علف‌های هرز، قسمت مهم و منبع اصلی غذای پرندگان حذف می‌شود. همچنین به‌علت نابودی علف‌های هرز قبل از گلدهی، شمار زنبورهایی که در این مزارع نقش گرده‌افشانی را بر عهده دارند، به نسبت زیادی کاهش می‌یابد که با کاشت گیاهان تراریخته مقاوم به علف کش می توان از این امر جلوگیری کرد.
از نگرانی‌های دیگر، اختلاط و تلفیق محصولات تراریخته با محصولات غیرتراریخته بر اثر گرده‌افشانی طبیعی و انتقال ناخواسته این ژن‌ها به گونه‌های مجاور غیرهدف است. در آلمان برای رفع این نگرانی، قانونی را وضع کرده‌اند که باید حداقل فاصله کشت گیاهان تراریخته با کشت سنتی گیاهان در کنار هم ۱۵۰ متر تا ۳۰۰ متر رعایت شود، که این فاصله به‌منظور اجتناب از گرده‌افشانی به گیاهان مجاور است.
از سویی گفته می شود در زمانی که یک گیاه تراریخته کاشته می‌شود، بعد از برداشت محصول، ساقه گیاهان تراریخته در خاک باقی می‌ماند یا به‌عنوان علوفه دام استفاده می‌شود که می تواند بر میکروارگانیسم‌های خاکی تأثیرگذار باشد و ژن مذکور می تواند به اکوسیستم خاک و موجودات و حشرات به‌عنوان چرخه دوم و پرندگان که این حشرات را می‌خورند، تأثیر بگذارد. در جواب رفع این نگرانی، موافقان معتقدند پروتئین مذکور که آفت را از بین می‌برد، فقط در بافت سبز گیاه تداوم پیدا می‌کند و تا زمانی که برگ‌ها سبز هستند، این پروتئین وجود دارد، اما در پایان سیکل حیاتی گیاه تراریخته مانند برنج، این پروتئین قبل از برداشت برنج، به سرعت از بین می‌رود و حتی هنگام برداشت برنج کشاورزان آفات را روی برنج مشاهده می‌کنند.
یک نگرانی دیگر تغذیه انسان، احتمال بروز آلرژی‌های جدید ناشی از مصرف بلندمدت محصولات تراریخته است که این کار باید با ارزیابی تخصصی برای شناسایی آلرژی‌های احتمالی در انسان در یک دوره زمانی بلندمدت بررسی شود.
در بسیاری از حالات، انتقال ژن و محل ژن واردشده در ژنوم میزبان مشخص نیست؛ لذا ژن جدیدی در مکانی تصادفی روی ژن میزبان قرار می‌گیرد و ارتباط ژن‌های موجود در آن منطقه را قطع می‌کند و با توجه به اثرات تجمعی و متقابل ژن‌ها با یکدیگر، ممکن است اثرات نامطلوبی بر موجود زنده بگذارد یا منجر به تولید محصولات می‌شود که برای محیط زیست مخرب باشد.
نگرانی دیگر مشخص نبودن قوانین برچسب‌گذاری محصولات تراریخته از محصولات معمولی است که موافقان محصولات تراریخته در این باره می‌گویند ژن تراریخته Bt این پروتئین در خاک به سرعت تجزیه می‌شود و از بین می‌رود و در واقع ژن Bt که برای مقاوم‌سازی گیاهان زراعی که در مقابل آفات مورد استفاده قرار گرفته، در اصل پروتئینی بوده از یک باکتری خاکزی که به‌صورت طبیعی در خاک وجود دارد و هنوز تأثیر سوء این باکتری خاکزی مبنی بر که تولید پروتئین مسموم می‌کند، روی هیچ موجود خاکزی گزارش نشده است.
از سوی دیگر محققان به‌دنبال پاسخ این پرسش هستند که چرا قطعیت وقوع آمار سوءاستفاده از سموم شیمیایی با ماندگاری بلندمدت در محیط زیست و باقیمانده آن در محصولات کشاورزی، مخالفان محصولات تراریخته را نگران نمی‌کند.
در این باره برای رفع نگرانی و آزادسازی تولید محصولات تراریخته، قانون ایمنی زیستی که در جلسه علنی مجلس شورای اسلامی تصویب و به تأیید شورای نگهبان رسید و برای اجرا به دستگاه‌های اجرایی ابلاغ شد. این قانون همه امور مربوط به تولید، رهاسازی، نقل و انتقال داخلی و صادرات و واردات و مصرف را با رعایت مفاد این قانون مجاز می‌داند.
همچنین بر اساس این قانون، شورای ملی ایمنی زیستی به‌منظور سیاست‌گذاری و نظارت بر اجرای آن تشکیل شده است. به‌نظر می‌رسد که مسئولان دولتی اعم از وزارت جهاد کشاورزی و محیط زیست، با ارائه مستندات علمی و مستدل زمینه تولید انبوه این محصولات را فراهم کنند تا ایران از استفاده محصولات حاصل از این دستاورد محروم نشود.
مجید ستاری- عضو هیئت علمی موسسه تحقیقات برنج
منبع : ایانا