دکتر تولایی: هر گاه به سمت تولید داخلی می‌رویم هیاهو می‌کنند
رئیس کارگروه ایمنی زیستی سازمان حفاظت محیط زیست با انتقاد از ترویج نگاه ویرانگرایانه به فناوری‌های نو گفت: امروز که قرار بر تولید محصولات تراریخته است مخالفینی که در بیست سال گذشته که محصولات تراریخته وارد می‌شد خاموش بوده‌اند هیاهو ایجاد می‌کنند.
به گزارش مرکز اطلاعات بیوتکنولوژی ایران، دکتر محمود تولایی رئیس کارگروه ایمنی زیستی سازمان حفاظت محیط زیست، در نشست خبری شورای ملی ایمنی زیستی که روز چهارشنبه در سازمان حفاظت محیط زیست برگزار شد، با اشاره به تکالیف قانونی سازمان محیط زیست برای نظارت بر تولید محصولات تراریخته گفت: در بند ج ماده 4 قانون ایمنی زیستی که وظایف سازمان محیط زیست بررسی امور مرتبط با حیات وحش و ارزیابی مخاطرات زیست محیطی بر مبنای مستندات علم یارئه شده تعریف کرده. مبتنی بر این تکلیف قانونی چند سیاست و راهبرد اجرایی تعریف شده است که شامل سیاست تضمین بهره برداری از فواید فناوری زیستی جدید، حفاظت از تنوع زیستی، حفظ سلامت و بهداشت محصولات حاصل از فناوری زیستی جدید و افزایش سطح آگاهی و مشارکت عمومی به منظور استفاده از فناوری زیستی جدید می‌شود. سازمان حفاظت محیط زیست چنین رویکردی به محصول تراریخته دارد در حالی که عده‌ای به بهانه محیط زیست نگاه ویرانگرایانه به فناوری‌ها دارند.
وی ادامه داد: در دنیا تاکنون 20 هزار لاین تراریخته تعریف شده و از این میان 477 رخداد تا کنون تایید شده و مجوز گرفته است. همان طور که در دارو از هر 5 هزار ترکیب مورد آزمایش یکی به عرصه تولید و بازار راه می‌یابد. مفهوم آن این است که محصولات تراریخته بعد از ارزیابی مجوز تولید می‌گیرند.
وی به شرایط بازار جهانی محصولات تراریخته پرداخت و افزود: هم اکنون تولید روغن و پروتئین در جهان به شدت وابسته به تولید محصولات تراریخته است. در کشور ما هم 55 درصد سبد غذایی ما از طریق واردات تامین می شود و بیش از 80 درصد این واردات تراریخته است. این یعنی فناوری زیستی نیاز مبرم ما است. بعلاوه، سه استان پهناور بوشهر و هرمزگان و بلوچستان ما در حاشیه دریا گسترده شده اند و آب شور دارند. اگر امروز با فناوری مهندسی ژنتیک گیاهان مقاوم به تنش شوری و خشکی تولید کنیم یک نسخه نجات بخش برای امنیت غذایی و اشتغال کشور است. ما همین پنبه را از هند و پاکستان وارد می کنیم. پنبه‌ای که می‌توانیم در مکران کشت کنیم. مخالفت و موافقت باید منطق علمی داشته باشد. ما هم در کار گروه ایمنی زیستی سازمان محیط زیست همه دغدغه های برخی را داریم. امروز که قرار بر تولید محصولات تراریخته است مخالفینی که در بیست سال گذشته که محصولات تراریخته وارد می‌شد خاموش بوده‌اند هیاهو ایجاد می‌کنند. اگر کسی نگران امنیت غذایی و سلامت مردم و جامعه است باید نسبت به واردات آن نگرانی داشته باشد و تولید داخلی را تقویت کند نه اینکه هر گاه به سمت تولید داخلی می‌رویم هیاهو کند.
وی خاطرنشان کرد: تابلوی زیبای آفرینش، امانت الهی به دست بشر است. صنایع تجربی موظف هستند که در راستای تامین سلامت بشر جهت گیری کنند. دانش ها بر حسب پاسخ به نیاز بشر توسعه یافته اند. امروز زندگی بشر با فرسایش خاک، تغییر اقلیم مواجه با بحران آب و پساب ها و فضولات در زندگی صنعتی مواجه است و بازیافت زیستی یکی از پاسخ های بیوتکنولوژی به این نیاز است. افزایش جمعیت و لزوم تامین غذای سالم و کافی آلودگی هوا و لزوم حرکت به سمت تهیه سوخت های پاک و ده ها مورد دیگر همگی به توسعه زیست‌فناوری منجر شده است.
رئیس انجمن علمی ژنتیک ایران با ابراز خوشنودی از ظرفیت علمی و فناورانه و رتبه علمی کشورمان گفت: کشور ما جوانان کوشا و ظرفیت سخت‌افزاری مناسبی در حوزه های زیست‌فناوری دارد. تقریبا در بیش از 80 دانشگاه و مرکز آموزش عالی در حوزه زیست‌فناوری تربیت دانشجو متخصص و محقق داریم و در حوزه سلامت شاهد به بار نشستن محصولات زیست‌فناوری هستیم و با سربلندی جز رقبای دوم و سوم در جهان برای برخی محصولات زیست‌فناوری در حوزه دارو هستیم. در حوزه های کشاورزی، غذا و محیط زیست با وجود نیاز مبرمی که توضیح دادم متاسفانه عقب ماندگی هایی را داریم و امروز شاید نشست ما یکی از محورهایش این باشد که اعلام کنیم که ظرفیت ها و زیر ساخت ها با عمل بر وفق قانون و مقررات ایمنی زیستی بتواند بخشی از نیاز گسترده کشور را که امروز متکی بر واردات است توسط دانشمندان کشور خودمان تولید شود و با اطمینان به خدمت گرفته شود.
تولایی با اشاره به ابهامات و شبهات و موضوعات و نگرانی‌هایی که در سطح جامعه ایجاد شده است افزود: اگر به چند آیتم پاسخ داده شود می‌تواند برای ما مشکل گشا باشد. اینکه سیاست کلی و کلان کشور در مورد تحقیق، تولید، واردات و صادرات و رها سازی محصولات تراریخته اعم از زنده و غیر زنده چیست؟ آیا کشور بدون قید و شرط می پذیرد یا رد می‌کند؟ آیا لازم است که با تکیه بر مستندات علمی برخی محصولات را بپذیریم و برخی را نپذیریم؟ مراحل کسب مجوز و برچسب گذاری چیست و دستگاه ها و مراجع پاسخگو کدام ها هستند؟ چه دستگاه هایی می توانند به عنوان همیار بخش دولتی باشند؟
وی ادامه داد: قوانین و مقررات ما پایه گذاری شده و ما به کنوانسیون تنوع زیستی پیوستیم که هدف آن اتخاذ استانداردهای بهره‌مندی ایمن و مسئولانه از بیوتکنولوژی مدرن است. در سال 1382 قانون الحاق به پروتکل کارتاهنا در مجلس مصوب شده است. در سال 1384 شورای ملی ایمنی زیستی با دستور هیئت دولت تشکیل شد. در همین سال مقدمات سند ملی ایمنی زیستی شکل گرفته و از سال 1384 تا 1388 کارگروه های متعدد چه در سازمان های مسئول چه در انجمن های تخصصی روی پیش نویس های قانون کار کردند و نهایتا قانون ایمنی زیستی در سال 1388 در مجلس شورای اسلامی تصویب شد. اگرچه قرار بوده که طی شش ماه بعد از تصویب این قانون، آیین نامه اجرابی برای آن نوشته و تصویب شود به دلیل چالش هایی که بعضا وجود داشته و رسانه ها هم در این عرصه ها مسلط هستند آیین نامه اجرایی در سال 92 تایید شد و نهایتا در سال 93 وزارت جهاد کشاورزی اطلاعیه ای داد که از این بعد برای دریافت مجوز محصولات تراریخته می‌توانند مراجعه کنند. شیوه‌نامه بررسی گیاهان تراریخته توسط وزیر جهاد کشاورزی هم مصووب شد و در سال 96 سیاست ها و راهبردهای اجرایی ایمنی زیستی را داریم و در سال 97 هم قانون حفاظت از ذخایر ژنتیکی کشور مورد تصویب قرار گرفت.
رئیس کارگروه ایمنی زیستی تأکید کرد: امروز خوشبختانه زیرساخت های قانونی لازم را برای استفاده ایمن در اختیار داریم و دستگاه های مسول تکالیف روشنی دارند و امیدورایم بتوانیم با همراهی جامعه علمی کشور و تبیین رسانه‌ها، این حوزه از دانش را به طور ایمن و مناسب در خدمت دغدغه های تامین غذا و امنیت غذایی کشور قرار دهیم.
وی درباره روند ارزیابی و صدور مجوز محصولات تراریخته در کشور گفت: قانون ملی ایمنی زیستی در کشور مشتمل بر یازده ماده و هفت تبصره طبق ماده 2 این قانون کلیه امور مربوط به تولید، رها سازی، نقل و انتقال داخلی و فرامرزی، صادرات، واردات، عرضه، خرید، فروش، مصرف و استفاده از موجودات زنده تغییرشکل یافته ژنتیکی با رعایت مفاد این قانون مجاز است و دولت مکلف شده است تمهیدات لازم را برای انجام این امور را با تأکید بر تقویت بخش خصوصی فراهم آورد.
وی افزود: تقسیم کاری که ذیل این قانون آمده دستگاه های اجرایی ذیصلاح وزارت جهاد کشاورزی برای تولیدات بخش کشاورزی و منابع طبیعی، وزارت بهداشت درمان و اموزش پزشکی برای مواد غذایی و آرایشی و بهداشتی و پزشکی و سازمان محیط زیست برای حوزه حیات وحش و ارزیابی مخاطرات زیست محیطی محصولات مسئول هستند. هر سه دستگاهی که در این قانون ذکر شده اند موظف هستند ظرفیت سازی لازم را برای انجام وظیفه تخصصی خود فراهم کنند. به همین جهت در هر سه دستگاه مسئول کارگروه ایمنی زیستی وجود دارد. وقتی مجموعه دستگاه ها یک محصول را تایید نکنند، آن محصول مجوز دریافت نمی کند.
تولایی درباره وضعیت صدور مجوز تولید پنبه تراریخته توضیح داد: پنبه اخیرا مراحل ارزیابی را در هر سه دستگاه وزارت بهداشت، وزارت جهاد کشاورزی و سازمان حفاظت محیط زیست پشت سر گذاشته است. متقاضی، درخواست دریافت مجوز رهاسازی را به وزارت جهاد کشاورزی ارائه کرده است. این درخواست مشتمل بر مجموعه ای از مستندات و اطلاعات علمی است که عینا در اختیار سازمان حفاظت محیط زیست و وزارت بهداشت قرار گرفته است تا به ترتیب جنبه زیست محیطی و سلامت را بررسی کنند.
وی افزود: بر مبنای استانداردهای اروپا و آسیا و آمریکا چهارچوبی تعریف کردیم و در چند زمینه بر مبنای این چهارچوب سوالاتی وجود داشت. این سوالات در قالب نامه‌ای به کمیته صدور مجوز وزارت جهاد ارسال شد. در این مجموعه با همکاری متقاضی پاسخ های علمی لازم فراهم شد و در کارگروه ایمنی زیستی محیط زیست بررسی شد. در کارگروه مذکور افرادی از وزارت بهداشت، جهاد کشاورزی و مجموعه سازمان حفاظت محیط زیست حضور دارند.
وی با اشاره به شیوه‌نامه‌های مربوط به مجوز محصولات تراریخته گفت: برای تهیه دستورالعمل‌های فنی در مورد ترانزیت محصولات تراریخته از گمرک، وزارت راه و ترابری، وزارت اقتصاد و مجموعه کسانی که صاحب نظر هستند دعوت شده است. طی یک سال اخیر که تیم جدیدی در سازمان محیط زیست مشغول به کار است پنج دستورالعمل فنی تهیه کرده است. چهار نفر از معاونت های مختلف سازمان حفاظت محیط زیست در این کارگروه حضور دارند. دستورالعمل های تدوین شده شامل دستورالعمل بررسی ملاحظات زیست محیطی برای رها سازی موجودات زنده تغییریافته ژنتیکی، بررسی ملاحظات مرتبط با ترانزیت موجودات تغییر یافته ژنتیکی، آگاهی رسانی عمومی و مشارکت مردمی در مورد موجودات زنده ژنتیکی و دستورالعمل گزارش پایش زیست محیطی پس از رها سازی است. بنابراین همه ابعادی که می‌تواند نگرانی‌هایی را برای برخی داشته باشد مورد توجه قرار گرفته است و توانسته‌ایم الزامات و راهبردهای اجرایی ایمنی زیستی را پیاده کنیم.
وی ادامه داد: پیوستن ما به همه پروتکل ها و کنوانسیون ها و همکاری با یونسکو، سازمان بهداشت جهانی، یونیدو و مجموعه هایی مشابه بر مبنای پرداخت حق عضویت است و سالیانه یکی از هزینه های ارزی کشور ما در قالب پرداخت حق عضویت هاست و هنر کشور ما باید این باشد که به موازات حق عضویتی که می پردازیم از تسهیلات و فرصت هایی که وجود دارد استفاده کنیم. بنابراین ماموریت همه دستگاه های اجرایی ما باید این باشد که در حوزه مسئولیت خود فعالیت لازم را داشته باشند تا شرایط احراز را کسب کنند. در حوزه توانمندسازی ایمنی زیستی مجموعه‌ای که باید حمایت مالی کند مدام مثل یک پروژه گزارش پیشرفت می‌خواهد و با ارائه گزارش هر فاز بخشی از پول پرداخت می شود. هر چه مدیریت بهتری در کارها ایجاد کنیم می‌توانیم بهره بهتری از فرصت‌ها ببریم.
تولایی با اشاره به ارزیابی‌هایی که کارگروه ایمنی زیستی سازمان حفاظت محیط زیست برای صدور مجوز انجام می‌دهد گفت: این کارگروه به بررسی مواردی چون شار ژنی و انتقال افقی تراژن از موجود زنده تغییر یافته ژنتیکی، قابلیت گسترش ناخواسته در اکوسیستم، میزان تجمع و ماندگاری فراورده مورد نظر در محیط زیست و تاثیر بر موجودات غیرهدف می‌پردازد.